اصول اخلاقی انتشار مقاله

اخلاق انتشار و دستورالعمل‌ها

به‌عنوان عضوی متعهد از کمیته اخلاق انتشار (COPE)، نشریه جغرافیا و مخاطرات محیطی استانداردهای اخلاقی سخت‌گیرانه‌ای را در طول فرایند انتشار رعایت می‌کند. این نشریه کاملاً به اصول COPE پایبند است و اطمینان حاصل می‌کند که سردبیران، داوران و نویسندگان از ارسال تا انتشار به این تعهدات اخلاقی پایبند باشند.

تأیید عضویت در COPE

برای تأیید به لینک زیر مراجعه کنید:
https://members.publicationethics.org/members/geography-and-environmental-hazards

بیانیه دسترسی آزاد

نشریه جغرافیا و مخاطرات محیطی به‌صورت دسترسی آزاد فعالیت می‌کند و محتویات خود را بدون محدودیت و به‌صورت رایگان در دسترس عموم قرار می‌دهد. خوانندگان می‌توانند مقالات را دانلود، کپی، چاپ، توزیع و به آن‌ها لینک دهند، مشروط بر اینکه استناد صحیحی به نویسندگان و ناشر داشته باشند.

این سیاست منعکس‌کننده مأموریت نشریه برای ترویج به‌اشتراک‌گذاری دانش در سطح جهانی است.

تناوب انتشار

این نشریه به‌صورت فصلنامه منتشر می‌شود و از طریق ارائه تحقیقات باکیفیت، انتشار به‌موقع مسائل مهم مرتبط با جغرافیا و مخاطرات محیطی را تضمین می‌کند.

مقررات حق تألیف

  • نویسندگان مالکیت حق تألیف آثار خود را که در نشریه منتشر شده است، حفظ می‌کنند.
  • نویسندگان به دانشگاه فردوسی مشهد (FUM) اجازه می‌دهند مقالات آن‌ها را منتشر کرده و خود را به‌عنوان ناشر معرفی کند.
  • اشخاص ثالث می‌توانند از محتوای منتشر شده به‌صورت آزادانه استفاده کنند، مشروط بر اینکه تمامیت آن حفظ شود و نام نویسندگان اصلی، جزئیات استناد و نام نشریه به‌درستی ذکر شود.

بیانیه تضاد منافع (COI)

نویسندگان، داوران و ویراستاران موظف‌اند هرگونه تضاد منافع مالی، نهادی یا شخصی را که ممکن است بر پژوهش یا تصمیمات ویراستاری تأثیر بگذارد، افشا کنند. نویسندگان باید بیانیه تضاد منافع را در مقاله خود ارائه دهند و داوران در صورت وجود تضاد منافع، از پذیرش داوری خودداری کنند.

سیاست استفاده از هوش مصنوعی و مدل‌های زبانی بزرگ (LLM)

مطابق با دستورالعمل‌های COPE، این نشریه استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی و مدل‌های زبانی بزرگ را فقط برای کمک به نویسندگان در تهیه بخش‌های خاصی از مقالات، مانند روش‌شناسی، مجاز می‌داند. این ابزارها به‌عنوان نویسنده یا همکار شناخته نمی‌شوند. نویسندگان باید استفاده از هوش مصنوعی را در مقالات خود اعلام کرده و به‌طور کامل مسئولیت صحت و اعتبار اثر خود را بر عهده بگیرند.

مسئولیت‌های ناشر

دانشگاه فردوسی مشهد با تضمین یکپارچگی و پایداری نشریه، وظایف زیر را بر عهده دارد:

  1. تضمین استقلال سردبیری و دوری از تأثیرات خارجی.
  2. حمایت از رویه‌های اخلاقی و رسیدگی به تخلفات.
  3. ارائه زیرساخت‌ها برای جریان کاری و ویرایشی بی‌دردسر.
  4. تضمین انطباق با قوانین کپی‌رایت، افترا و مالکیت معنوی.
  5. حفظ محتوای نشریه از طریق راهبردهای آرشیو و حفاظت دیجیتال، شامل همکاری با پلتفرم‌هایی مانند Portico و Internet Archive

فرایند داوری

این نشریه از سیستم داوری دوسو ناشناس استفاده می‌کند و هویت نویسندگان و داوران در طول ارزیابی محفوظ می‌ماند. مقالات توسط حداقل دو داور با تخصص مرتبط بررسی می‌شوند. سردبیر بر اساس بازخورد داوران، شایستگی علمی و تطابق با اهداف نشریه، تصمیم نهایی را می‌گیرد.

برابری و شفافیت در داوری

تمام مقالات بدون توجه به پیشینه یا وابستگی نویسندگان ارزیابی می‌شوند. بازخورد دقیق برای اطمینان از شفافیت و وضوح فرایند ارائه می‌شود.

فرایند شناسایی سرقت علمی

نشریه از نرم‌افزار شناسایی سرقت علمی ( همیاب وiThenticate) برای تمامی مقالات ارسال‌شده پیش از آغاز فرایند داوری همتا استفاده می‌کند.

هیئت تحریریه

هیئت تحریریه شامل افرادی از زمینه‌ها و موقعیت‌های جغرافیایی و نهادی متنوع است که نشان‌دهنده تعهد نشریه به ارتقاء دیدگاه جهانی در دامنه تحقیقاتی آن است. جزئیات اعضای هیئت تحریریه، از جمله وابستگی‌ها و تخصص‌ها، در وب‌سایت نشریه در دسترس است.

دامنه و اهمیت بین‌المللی

نشریه جغرافیا و مخاطرات محیطی به موضوعات مهم جهانی مانند مدیریت بحران، مخاطرات زیست‌محیطی و تحلیل فضایی می‌پردازد. این نشریه از طریق تحقیقاتی که مناطق جغرافیایی و زمینه‌های فرهنگی مختلف را پوشش می‌دهد، به درک جامع این چالش‌ها کمک می‌کند.

دسترسی به داده‌ها

نویسندگان باید بیانیه‌ای روشن درباره دسترسی به داده‌ها ارائه دهند و اطمینان حاصل کنند که مجموعه داده‌های مرتبط، ترجیحاً از طریق مخازن عمومی، قابل دسترسی است. داده‌ها باید به درخواست پژوهشگران ارائه شوند تا قابلیت بازتولید و تحقیقات بیشتر فراهم شود.

پایبندی به اصول اخلاقی

برای مطالعاتی که شامل انسان یا حیوانات هستند، نویسندگان باید شواهدی از تأییدیه‌های اخلاقی و در صورت لزوم، بیانیه‌های رضایت آگاهانه ارائه دهند. عدم رعایت این استانداردها ممکن است به رد مقاله منجر شود.

نقش‌ها و مسئولیت‌ها

  • دبیران: ارزیابی مقالات بر اساس شایستگی علمی و فکری، حفظ محرمانگی و رسیدگی به تخلفات اخلاقی مطابق با دستورالعمل‌های COPE.
  • داوران: ارائه بازخورد بی‌طرفانه و حرفه‌ای، رعایت محرمانگی و خودداری از پیشنهاد استناد به مقالات خود مگر با توجیه علمی.
  • نویسندگان: تضمین اصالت، ارائه داده‌های دقیق، اعلام تضاد منافع و پایبندی به استانداردهای اخلاقی، از جمله دریافت تأییدیه‌های لازم.

معیارهای اصلی برای نویسندگی

یک نویسنده باید تمام چهار معیار زیر را داشته باشد:

  1. مشارکت قابل توجه – باید در ایده‌پردازی، طراحی، جمع‌آوری داده‌ها، تحلیل یا تفسیر پژوهش نقش چشمگیری داشته باشد.
  2. نگارش یا بازبینی – باید به‌طور فعال در نگارش مقاله یا بازبینی انتقادی آن از نظر محتوای علمی مشارکت داشته باشد.
  3. تأیید نسخه نهایی – باید نسخه نهایی مقاله را بررسی و قبل از ارسال تأیید کند.
  4. مسئولیت‌پذیری – باید مسئولیت تمامی جنبه‌های پژوهش را بپذیرد و از صحت و یکپارچگی آن اطمینان حاصل کند.

🔹 اگر فردی تمامی این چهار معیار را نداشته باشد، باید در بخش تقدیر و تشکر ذکر شود اما به عنوان نویسنده درج نشود.

سیاست اصلاح، بازپس‌گیری و ابراز نگرانی

۱. مقدمه

نشریه جغرافیا و مخاطرات محیطی متعهد به حفظ یکپارچگی و دقت در سوابق علمی است. این سیاست، رویه‌های اصلاح، بازپس‌گیری و ابراز نگرانی را مطابق با دستورالعمل‌های بازپس‌گیری COPE و بهترین رویه‌های صنعتی مشخص می‌کند.

۲. اصلاحات

۲.۱ اصلاحات جزئی (اعلامیه خطا - Erratum)

اصلاحات جزئی زمانی منتشر می‌شود که خطا بر یکپارچگی، اعتبار یا درک نتایج پژوهش تأثیر نگذارد. نمونه‌ها شامل:

  • اشتباهات املایی یا تایپی که معنی را تغییر نمی‌دهد
  • نادرستی در وابستگی‌های سازمانی نویسندگان
  • مشکلات جزئی در قالب‌بندی تصاویر یا جداول

فرایند:

  • خطا توسط نویسنده(ها)، خواننده(ها) یا تیم ویراستاری گزارش می‌شود.
  • تیم ویراستاری درخواست را بررسی می‌کند.
  • در صورت تأیید، اعلامیه خطا در شماره بعدی نشریه منتشر و به مقاله اصلی لینک داده می‌شود.
۲.۲ اصلاحات عمده (Corrigendum)

اصلاحات عمده زمانی منتشر می‌شود که خطا بر یافته‌های پژوهش تأثیر بگذارد اما نتیجه‌گیری را به‌طور کامل بی‌اعتبار نکند. نمونه‌ها شامل:

  • خطاهای تحلیلی که مقادیر عددی را تغییر می‌دهند اما بر نتیجه‌گیری تأثیر اساسی ندارند
  • حذف منابع یا استنادات که نیاز به اصلاح دارند
  • توضیحات نادرست روش‌شناسی که به شفاف‌سازی نیاز دارد

فرایند:

  • خطا توسط نویسنده(ها) گزارش یا در بررسی‌های پس از انتشار شناسایی می‌شود.
  • تیم ویراستاری بررسی می‌کند که آیا اصلاح بر نتیجه‌گیری تأثیر دارد.
  • در صورت لزوم، از داوران یا کارشناسان دیگر مشورت گرفته می‌شود.
  • در صورت تأیید، اصلاحیه در شماره بعدی نشریه منتشر و در مقاله اصلی با درج توضیحی اعمال می‌شود.

۳. بازپس‌گیری (Retraction)

بازپس‌گیری زمانی انجام می‌شود که مقاله شامل تخلفات جدی اخلاقی یا خطاهایی باشد که یافته‌های آن را بی‌اعتبار می‌کند. این اقدام مطابق با دستورالعمل‌های COPE در موارد زیر انجام می‌شود:

  • سرقت علمی یا انتشار تکراری (دوگانه)
  • جعل یا تحریف داده‌ها
  • خطاهای اساسی که نتایج را بی‌اعتبار می‌کند (مانند محاسبات نادرست، روش‌شناسی اشتباه)
  • نقض دستورالعمل‌های اخلاقی (مانند عدم اخذ رضایت بیماران، عدم افشای تضاد منافع)
  • سوءرفتار در نگارش، مانند نویسندگی غیرواقعی یا انتساب نادرست

فرایند:

  • تیم ویراستاری پس از دریافت شواهد معتبر (از خوانندگان، نویسندگان، داوران یا تحقیقات نهادی) موضوع را بررسی می‌کند.
  • نویسنده مسئول مطلع شده و دو هفته برای پاسخگویی فرصت دارد.
  • در صورت تأیید تخلف یا بی‌اعتباری مقاله، آن برای بازپس‌گیری علامت‌گذاری می‌شود.
  • اطلاعیه رسمی بازپس‌گیری شامل موارد زیر منتشر می‌شود:
    • دلیل بازپس‌گیری
    • افراد مسئول (در صورت وجود تخلف)
    • میزان غیرقابل‌اعتماد بودن مقاله
  • مقاله اصلی در وب‌سایت نشریه باقی می‌ماند اما به‌وضوح به‌عنوان «بازپس‌گرفته‌شده» علامت‌گذاری می‌شود.

۴. ابراز نگرانی (Expression of Concern)

ابراز نگرانی زمانی منتشر می‌شود که درباره صحت یک مقاله تردید وجود داشته باشد اما بررسی‌ها هنوز کامل نشده یا نتیجه مشخص نباشد. این اقدام در شرایط زیر انجام می‌شود:

  • شکایت معتبر مطرح شده اما شواهد ناکافی است.
  • تحقیقات نهادی درباره تخلف علمی در جریان است.
  • یافته‌های مقاله زیر سؤال رفته اما نیاز به بررسی بیشتر دارد.

فرایند:

  • نگرانی به تیم ویراستاری گزارش می‌شود.
  • هیئت تحریریه بررسی اولیه انجام داده و در صورت لزوم از کارشناسان مستقل مشورت می‌گیرد.
  • اگر نگرانی معتبر باشد اما نیاز به بررسی بیشتر داشته باشد، اطلاعیه‌ای منتشر می‌شود که شامل موارد زیر است:
    • ماهیت نگرانی
    • در حال بررسی بودن موضوع
    • انتظار برای تصمیم نهایی (اصلاح، بازپس‌گیری یا رد نگرانی)
  • پس از اتمام بررسی، اطلاعیه ابراز نگرانی با اصلاحیه، بازپس‌گیری یا رد نگرانی به‌روزرسانی یا حذف می‌شود.

۵. تجدیدنظر و اختلافات

نویسندگان می‌توانند نسبت به تصمیمات اصلاح یا بازپس‌گیری اعتراض کنند. درخواست تجدیدنظر باید به سردبیر ارسال شده و شامل مستندات حمایتی باشد. این درخواست توسط یک کمیته اخلاقی مستقل بررسی شده و ممکن است با مشورت COPE همراه باشد.

شکایات درباره عملکرد نشریه باید به آدرس geo.eh@um.ac.ir ارسال شود و ظرف سه روز کاری تأیید دریافت خواهد شد.

۶. شفافیت و نمایه‌سازی

  • تمامی اصلاحات، بازپس‌گیری‌ها و ابراز نگرانی‌ها دارای DOI بوده و در پایگاه‌های اطلاعاتی مانند DOAJ  نمایه می‌شوند.
  • نشریه از دستورالعمل‌های COPE برای بازپس‌گیری پیروی کرده و به شفافیت اخلاقی پایبند است.