تعیین مناطق مستعد سیل‌خیزی با استفاده از مدل‌های تصمیم‌گیری چند معیاره در منطقه باقران بیرجند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• جواد چزگی ¹
• فرشید جهانبخشی ²

¹ استادیار گروه مرتع و آبخیزداری دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

² دانش‌آموخته علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشگاه یزد، یزد، ایران

10.22067/geoeh.2021.72600.1109

چکیده

سیل در مناطق خشک و نیمه­خشک به دلیل بارش­های رگباری و کمبود پوشش گیاهی بیش­تر اتفاق می­افتد و باعث خسارت جانی و مالی زیادی در کل جهان می­شود؛ بنابراین تعیین مناطق مولد سیل و مناطق پرخطر می­تواند کمک زیادی در مدیریت و کنترل سیل داشته باشد. این تحقیق برای تعیین مناطق مستعد سیل‌خیزی با استفاده از روش­های تصمیم­گیری چند معیاره در منطقه باقران شهرستان بیرجند استان خراسان جنوبی انجام گرفت. ابتدا 10 پارامتر مؤثر در سیل‌خیزی بر اساس نظرات کارشناسان انتخاب و با استفاده از روش­های تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و بهترین-بدترین (BWM) اهمیت نسبی آن‌ها به دست آمد. نتایج نشان داد پارامترهای شاخص رطوبت توپوگرافی و فاصله از آبراهه کم­ترین امتیاز را در هر دو روش AHP و BWM داشته­اند؛ به­طوری­که پارامتر بارش با اهمیت نسبی 0.265 و 0.137 در روش­های AHP و BWM بیش­ترین امتیاز را داشته است و بیش­ترین تأثیر را در پهنه­بندی دارد. نتایج پهنه­بندی به پنج کلاس خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد تقسیم شد که در هر دو روش کلاس زیاد بیش­ترین مساحت و کلاس خیلی کم کم­ترین مساحت داشته است. کلاس زیاد در روش BWM نزدیک به 48 درصد منطقه را شامل می­شود که می­تواند برای مناطق مسکونی شهر بیرجند در پایین‌دست خسارات جبران‌ناپذیری را به وجود آورد.

چکیده تصویری

کلیدواژه‌ها

• سیل‌خیزی
• AHP
• BWM و منطقه باقران

20.1001.1.23221682.1401.11.2.2.6

---

مراجع

اربابی، آزاده؛ پناهی، نورالدین؛ محمد نژاد، وحید؛ 1387. بررسی پتانسیل سیل‌خیزی با روش (SCS) و سیستم اطلاعات (GIS)جغرافیایی (مطالعه موردی: قلعه چای). مجله دانشنامه. دوره 2. شماره 1. بهار. ص 3-16.

https://daneshnameh.srbiau.ac.ir/article_4097.html

آذر، عادل؛ رجب پور، علی؛ 1381. تصمیم‌گیری کاربردی، انتشارات نگاه دانش. 158 ص.

https://markaketab.com/product/

چزگی، جواد؛ سهیلی، اسماعیل؛ نیازی، یعقوب؛ جهانبخشی، فرشید؛ 1396. مکان­یابی و اولویت‌بندی مناطق مناسب برای احداث سدهای اصلاحی توری سنگی با استفاده مدل ANP (منطقه موردمطالعه حوزه آبخیز سد طرق).  نشریه ترویج و توسعه آبخیزداری. سال پنجم. دوره 4.

https://wmji.ir/fa/Default

درخشان، شهرام؛ 1389. مطالعه پتانسیل سیل‌خیزی حوضه آبخیز کسیلیان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. جلد 13، شماره 1. ص 51-63.

 http://jgs.khu.ac.ir/article-۱-۵۸۱-fa.html

رضایی مقدم،  محمدحسین؛ حجازی، سید اسدالله؛ ولی زاده، خلیل؛ رحیم‌پور، توحید؛ 1399. بررسی حساسیت سیل‌خیزی حوضه­های آبریز با استفاده از شاخص­های هیدروژئومورفیک (مطالعه موردی: حوضه آبریز الندچای، شمال غرب ایران). مجله پژوهش­های ژئومورفولوژی کمّی، سال نهم، شماره 2، 195-214 ص. 10.22034/gmpj.2020.118241 

رضوی، احمد؛ 1387. اصول تعیین حریم منابع آب، چاپ اول. انتشارات دانشگاه صنعت آب و برق تهران. 334 ص.

https://www.gisoom.com/book/1594251

سازمان مدیریت بحران کشور؛ 1398. گزارش میزان بارش­ها، تشریح حادثه استان خوزستان، اقدامات دستگاه­ها و نهادهای ذی‌ربط، علل، نقاط قوت و پیشنهاد‌های سیالب فروردین 98. در پاسخ به درخواست هیئت ویژه گزارش ملی سیالب­ها.

https://news.moe.gov.ir/getmedia/90838496-0902-4021-8e1e

عشقی­زاده، مسعود؛ طالبی، علی؛ 1393. بررسی کارایی فرایند تحلیل شبکه­ای (ANP) در برآورد توان سیل‌خیزی )مطالعه موردی: حوزه زوجی کاخک شهرستان گناباد(. مجله پژوهش و سازندگی، پژوهش‌های آبخیزداری. شماره 103. 13 ص. 10.22092/wmej.2014.106248

علیزاده، امین؛ 1386. اصول هیدرولوژی کاربردی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی. ص277.

https://www.gisoom.com/book/1141600

فرهنگ فنی آبیاری و زهکشی؛ 1376. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. وزارت نیرو. 1834 ص.

 http://irncid.org/276-IRAN-IRPID

قنواتی، عزت‌الله؛ صفاری، امیر؛ بهشتی جاوید، ابراهیم؛ منصوریان، اسماعیل؛ 1393. پهنه­بندی پتانسیل سیل‌خیزی با استفاده از تلفیق مدل هیدرولوژیکی CN و AHP در محیط GIS مطالعه موردی: حوضه رودخانه بالخلو. فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال هفتم، شماره 5. 14 ص.

https://jopg.larestan.iau.ir/article_513086.html

محقر، علی. حسینی دهشیری، جلال‌الدین. عرب، علیرضا؛ 1396. بررسی و ارزیابی ریسک‌های پروژه بر پایه روش بهترین – بدترین. مجله پژوهش­های مدیریت منابع سازمانی. دوره  7. شماره 2. 17 ص.

https://ormr.modares.ac.ir/article-28-10018-fa.html

محمدی، غلامرضا؛ برنا، رضا؛ اسدیان، فریده؛ 1399. تحلیل پتانسیل سیل‌خیزی حوضۀ آبریز قره‌سو در استان کرمانشاه. جغرافیا و مخاطرات محیطی. 1-23 ص. 10.22067/geoeh.2021.66986.0

مهدوی، محمد؛ 1378. مدیریت سیل. وزارت کشور، دفتر مطالعات و هماهنگی امور ایمنی و بازسازی، برنامه عمران ملل متحد، دانشکده محیط‌زیست، 1378.

 https://shaghool.ir/Files/164-n.pdf

نیری، هادی. سالاری، ممند. میرزا مرادی، اسرین؛ 1395. پتانسیل سیل‌خیزی حوضه‌های آبریز استان کردستان با به‌کارگیری شاخص‌های مورفومتری و تحلیل‌های آماری. مجله پژوهش­های ژئومورفولوژی کمّی. دوره 5. شماره 1(17). ص 181-190.

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=323105

 

Angillieri, M.Y.E., 2008. Morphometric analysis of Colangüil river basin and flash flood hazard, San Juan, Argentina. Environmental geology, v. 55(1), p. 107-111. https:// link.springer.com/ article/10.1007/s00254-007-0969-2

Chezgi, J. 2019. Application of SWAT and MCDM Models for Identifying and Ranking Suitable Sites for Subsurface Dams. In Spatial Modeling in GIS and R for Earth and Environmental Sciences (pp. 189-211). Elsevier. https:// www.sciencedirect.com/ book/9 780128152263/ spatial-modeling- in-gis-and-r-for-earth-and-environmental-sciences

Dano, U L. Balogun, A L. Matori, A-N. Yusouf. K W, Abubakar, I R. Mohamed, MA. S. Aina, Y A. Pradhan, B. 2019. Flood Susceptibility Mapping Using GIS-Based Analytic Network Process: A Case Study of Perlis, Malaysia. Water. 11. 615. https://www.mdpi.com/2073-4441/11/3/615

Khosravi, K. Nohani, E. Maroufinia, E. Pourghasemi, H R. 2016. A GIS-based flood susceptibility assessment and its mapping in Iran: a comparison between frequency ratio and weights-of-evidence bivariate statistical models with multi-criteria decision-making technique. Nat Hazards. 83:947–987. https://link.springer.com/article/10.1007/s11069-016-2357-2

Marfai MA, Sekaranom AB, Ward P. 2015. Community responses and adaptation strategies toward flood hazard in Jakarta, Indonesia. Nat Hazards 75:1127–1144. https://link.springer.com/article/10.1007/s11069-014-1365-3

Markantonis V, Meyer V, Lienhoop N. 2013. Evaluation of the environmental impacts of extreme floods in the Evros river basin using contingent valuation method. Nat Hazards 69:1535–1549. https://link.springer.com/article/10.1007/s11069-013-0762-3

Mirzaei, S., & Sadoddin, A. 2019. Comprehensive flood financial losses assessment framework (direct, indirect, tangible and intangible): Flood incident on 17 April 2016, Nodeh Khandooz, the Gorganrood River Basin, Iran. Disaster Prevention and Management Knowledge (quarterly), 9(4), 383- 392. http://dpmk.ir/article-1-304-en.html

Papaioannou G, Vasiliades L, Loukas A. 2015. Multi-criteria analysis framework for potential flood prone areas mapping. Water Resour Manag 29(2):399–418. https:// link.springer. com/ article/10.1007/s11269-014-0817-6

Radwan, F., Alazba, A.A. & Mossad, A.  2019. Flood risk assessment and mapping using AHP in arid and semiarid regions. Acta Geophys. 67, 215–229. https:// link.springer. com/ article/ 10.1007/s11600-018-0233-z

Rahmati O, Pourghasemi. HR. 2017. Identification of Critical Flood Prone Areas in Data-Scarce and Ungauged Regions: A Comparison of Three Data Mining Models. Water Resour Manage (2017) 31:1473–1487. https://link.springer.com/article/10.1007/s11269-017-1589-6

Rezaei, J. 2016. Best-worst multi-criteria decision-making method: Some properties and a linear model. Omega journal. 64. 126-130. https://doi.org/10.1016/j.omega.2015.12.001

Saaty T., 1980. The Analytic Hierarchy Process, McGraw Hill. New York. http:// www. sciepub. com/ reference/155073

Tella, A., Balogun, AL. 2020. Ensemble fuzzy MCDM for spatial assessment of flood susceptibility in Ibadan, Nigeria. Nat Hazards 104, 2277–2306. https:// link.springer.com/ article/ 10.1007/s11069-020-04272-6