تعیین مناطق مستعد سیل‌خیزی با استفاده از مدل‌های تصمیم‌گیری چند معیاره در منطقه باقران بیرجند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مرتع و آبخیزداری دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

2 دانش‌آموخته علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشگاه یزد، یزد، ایران

چکیده

سیل در مناطق خشک و نیمه­خشک به دلیل بارش­های رگباری و کمبود پوشش گیاهی بیش­تر اتفاق می­افتد و باعث خسارت جانی و مالی زیادی در کل جهان می­شود؛ بنابراین تعیین مناطق مولد سیل و مناطق پرخطر می­تواند کمک زیادی در مدیریت و کنترل سیل داشته باشد. این تحقیق برای تعیین مناطق مستعد سیل‌خیزی با استفاده از روش­های تصمیم­گیری چند معیاره در منطقه باقران شهرستان بیرجند استان خراسان جنوبی انجام گرفت. ابتدا 10 پارامتر مؤثر در سیل‌خیزی بر اساس نظرات کارشناسان انتخاب و با استفاده از روش­های تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و بهترین-بدترین (BWM) اهمیت نسبی آن‌ها به دست آمد. نتایج نشان داد پارامترهای شاخص رطوبت توپوگرافی و فاصله از آبراهه کم­ترین امتیاز را در هر دو روش AHP و BWM داشته­اند؛ به­طوری­که پارامتر بارش با اهمیت نسبی 0.265 و 0.137 در روش­های AHP و BWM بیش­ترین امتیاز را داشته است و بیش­ترین تأثیر را در پهنه­بندی دارد. نتایج پهنه­بندی به پنج کلاس خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد تقسیم شد که در هر دو روش کلاس زیاد بیش­ترین مساحت و کلاس خیلی کم کم­ترین مساحت داشته است. کلاس زیاد در روش BWM نزدیک به 48 درصد منطقه را شامل می­شود که می­تواند برای مناطق مسکونی شهر بیرجند در پایین‌دست خسارات جبران‌ناپذیری را به وجود آورد.

چکیده تصویری

تعیین مناطق مستعد سیل‌خیزی با استفاده از مدل‌های تصمیم‌گیری چند معیاره در منطقه باقران بیرجند

کلیدواژه‌ها


اربابی، آزاده؛ پناهی، نورالدین؛ محمد نژاد، وحید؛ 1387. بررسی پتانسیل سیل‌خیزی با روش (SCS) و سیستم اطلاعات (GIS)جغرافیایی (مطالعه موردی: قلعه چای). مجله دانشنامه. دوره 2. شماره 1. بهار. ص 3-16.
آذر، عادل؛ رجب پور، علی؛ 1381. تصمیم‌گیری کاربردی، انتشارات نگاه دانش. 158 ص.
چزگی، جواد؛ سهیلی، اسماعیل؛ نیازی، یعقوب؛ جهانبخشی، فرشید؛ 1396. مکان­یابی و اولویت‌بندی مناطق مناسب برای احداث سدهای اصلاحی توری سنگی با استفاده مدل ANP (منطقه موردمطالعه حوزه آبخیز سد طرق).  نشریه ترویج و توسعه آبخیزداری. سال پنجم. دوره 4.
درخشان، شهرام؛ 1389. مطالعه پتانسیل سیل‌خیزی حوضه آبخیز کسیلیان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. جلد 13، شماره 1. ص 51-63.
رضایی مقدم،  محمدحسین؛ حجازی، سید اسدالله؛ ولی زاده، خلیل؛ رحیم‌پور، توحید؛ 1399. بررسی حساسیت سیل‌خیزی حوضه­های آبریز با استفاده از شاخص­های هیدروژئومورفیک (مطالعه موردی: حوضه آبریز الندچای، شمال غرب ایران). مجله پژوهش­های ژئومورفولوژی کمّی، سال نهم، شماره 2، 195-214 ص. 10.22034/gmpj.2020.118241 
رضوی، احمد؛ 1387. اصول تعیین حریم منابع آب، چاپ اول. انتشارات دانشگاه صنعت آب و برق تهران. 334 ص.
سازمان مدیریت بحران کشور؛ 1398. گزارش میزان بارش­ها، تشریح حادثه استان خوزستان، اقدامات دستگاه­ها و نهادهای ذی‌ربط، علل، نقاط قوت و پیشنهاد‌های سیالب فروردین 98. در پاسخ به درخواست هیئت ویژه گزارش ملی سیالب­ها.
عشقی­زاده، مسعود؛ طالبی، علی؛ 1393. بررسی کارایی فرایند تحلیل شبکه­ای (ANP) در برآورد توان سیل‌خیزی )مطالعه موردی: حوزه زوجی کاخک شهرستان گناباد(. مجله پژوهش و سازندگی، پژوهش‌های آبخیزداری. شماره 103. 13 ص. 10.22092/wmej.2014.106248
علیزاده، امین؛ 1386. اصول هیدرولوژی کاربردی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی. ص277.
فرهنگ فنی آبیاری و زهکشی؛ 1376. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. وزارت نیرو. 1834 ص.
قنواتی، عزت‌الله؛ صفاری، امیر؛ بهشتی جاوید، ابراهیم؛ منصوریان، اسماعیل؛ 1393. پهنه­بندی پتانسیل سیل‌خیزی با استفاده از تلفیق مدل هیدرولوژیکی CN و AHP در محیط GIS مطالعه موردی: حوضه رودخانه بالخلو. فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال هفتم، شماره 5. 14 ص.
محقر، علی. حسینی دهشیری، جلال‌الدین. عرب، علیرضا؛ 1396. بررسی و ارزیابی ریسک‌های پروژه بر پایه روش بهترین – بدترین. مجله پژوهش­های مدیریت منابع سازمانی. دوره  7. شماره 2. 17 ص.
محمدی، غلامرضا؛ برنا، رضا؛ اسدیان، فریده؛ 1399. تحلیل پتانسیل سیل‌خیزی حوضۀ آبریز قره‌سو در استان کرمانشاه. جغرافیا و مخاطرات محیطی. 1-23 ص. 10.22067/geoeh.2021.66986.0
مهدوی، محمد؛ 1378. مدیریت سیل. وزارت کشور، دفتر مطالعات و هماهنگی امور ایمنی و بازسازی، برنامه عمران ملل متحد، دانشکده محیط‌زیست، 1378.
نیری، هادی. سالاری، ممند. میرزا مرادی، اسرین؛ 1395. پتانسیل سیل‌خیزی حوضه‌های آبریز استان کردستان با به‌کارگیری شاخص‌های مورفومتری و تحلیل‌های آماری. مجله پژوهش­های ژئومورفولوژی کمّی. دوره 5. شماره 1(17). ص 181-190.
 
Angillieri, M.Y.E., 2008. Morphometric analysis of Colangüil river basin and flash flood hazard, San Juan, Argentina. Environmental geology, v. 55(1), p. 107-111. https:// link.springer.com/ article/10.1007/s00254-007-0969-2
Chezgi, J. 2019. Application of SWAT and MCDM Models for Identifying and Ranking Suitable Sites for Subsurface Dams. In Spatial Modeling in GIS and R for Earth and Environmental Sciences (pp. 189-211). Elsevier. https:// www.sciencedirect.com/ book/9 780128152263/ spatial-modeling- in-gis-and-r-for-earth-and-environmental-sciences
Dano, U L. Balogun, A L. Matori, A-N. Yusouf. K W, Abubakar, I R. Mohamed, MA. S. Aina, Y A. Pradhan, B. 2019. Flood Susceptibility Mapping Using GIS-Based Analytic Network Process: A Case Study of Perlis, Malaysia. Water. 11. 615. https://www.mdpi.com/2073-4441/11/3/615
Khosravi, K. Nohani, E. Maroufinia, E. Pourghasemi, H R. 2016. A GIS-based flood susceptibility assessment and its mapping in Iran: a comparison between frequency ratio and weights-of-evidence bivariate statistical models with multi-criteria decision-making technique. Nat Hazards. 83:947–987. https://link.springer.com/article/10.1007/s11069-016-2357-2
Marfai MA, Sekaranom AB, Ward P. 2015. Community responses and adaptation strategies toward flood hazard in Jakarta, Indonesia. Nat Hazards 75:1127–1144. https://link.springer.com/article/10.1007/s11069-014-1365-3
Markantonis V, Meyer V, Lienhoop N. 2013. Evaluation of the environmental impacts of extreme floods in the Evros river basin using contingent valuation method. Nat Hazards 69:1535–1549. https://link.springer.com/article/10.1007/s11069-013-0762-3
Mirzaei, S., & Sadoddin, A. 2019. Comprehensive flood financial losses assessment framework (direct, indirect, tangible and intangible): Flood incident on 17 April 2016, Nodeh Khandooz, the Gorganrood River Basin, Iran. Disaster Prevention and Management Knowledge (quarterly), 9(4), 383- 392. http://dpmk.ir/article-1-304-en.html
Papaioannou G, Vasiliades L, Loukas A. 2015. Multi-criteria analysis framework for potential flood prone areas mapping. Water Resour Manag 29(2):399–418. https:// link.springer. com/ article/10.1007/s11269-014-0817-6
Radwan, F., Alazba, A.A. & Mossad, A.  2019. Flood risk assessment and mapping using AHP in arid and semiarid regions. Acta Geophys. 67, 215–229. https:// link.springer. com/ article/ 10.1007/s11600-018-0233-z
Rahmati O, Pourghasemi. HR. 2017. Identification of Critical Flood Prone Areas in Data-Scarce and Ungauged Regions: A Comparison of Three Data Mining Models. Water Resour Manage (2017) 31:1473–1487. https://link.springer.com/article/10.1007/s11269-017-1589-6
Rezaei, J. 2016. Best-worst multi-criteria decision-making method: Some properties and a linear model. Omega journal. 64. 126-130. https://doi.org/10.1016/j.omega.2015.12.001
Saaty T., 1980. The Analytic Hierarchy Process, McGraw Hill. New York. http:// www. sciepub. com/ reference/155073
Tella, A., Balogun, AL. 2020. Ensemble fuzzy MCDM for spatial assessment of flood susceptibility in Ibadan, Nigeria. Nat Hazards 1042277–2306. https:// link.springer.com/ article/ 10.1007/s11069-020-04272-6
 
CAPTCHA Image