اولویت بندی و تحلیل فضایی پتانسیل سیل خیزی مبتنی بر رویکرد ‌FUZZY-AHP (مطالعه موردی: حوزه آبخیز قمصر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• دانیال صیاد ¹
• هدی قاسمیه ²
• زهرا ناصریان اصل ³

¹ دانش‌آموخته دکتری علوم و مهندسی آبخیزداری-آب، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان

² گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

³ دانشجوی دکتری علوم و مهندسی آبخیز- حفاظت آب ‌و خاک، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان

10.22067/geoeh.2022.76678.1226

چکیده

سیل یکی ازبلایای طبیعی است‌که می‌تواند فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی‌و پایداری محیط‌را تهدید کند.بنابراین شناسایی مناطق‌مستعد سیل‌خیز حوزه آبخیز امری ضروری دراین زمینه است.هدف پژوهش حاضر، اولویت‌بندی‌و تحلیل فضایی سیل‌خیزی حوزه آبخیز قمصر با استفاده از مدل‌های تصمیم‌گیری چند معیاره‌ومنطق فازی است. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی– تحلیلی و با روشFUZZY-AHP انجام‌شده است. برای‌این‌منظور ابتدا 14معیار مؤثربرسیل‌خیزی حوضه(شامل باران، ارتفاع، کاربری‌اراضی،بافت-خاک، سنگ‌شناسی، فاصله از رودخانه، شیب، تراکم‌زهکشی، رتبه آبراهه، شاخص رطوبت توپوگرافی، شاخص‌توان‌آبراهه،تجمع جریان، انحنای سطح، انحنای طولی) شناسایی‌شدو سپس درنرم‌افزار Expert choice 11 بین معیار‌ها با روش AHP مقایسه‌های زوجی انجام گردید و وزن نهایی هر معیار به دست آمد.درادامه، معیار‌ها با استفاده از توابع فازی linear و large فازی‌سازی شدندو درنهایت وزن-های نهایی به‌دست‌آمده برای هر معیار در لایه‌های مربوطه اعمال شد و نقشه نهایی سیل‌خیزی حوضه تهیه گردید. نتایج حاصل-ازاولویت‌بندی معیار‌های کمی و کیفی بر اساس نظر کارشناسان آبخیزداری با روش AHP نشان داد که از بین 14 معیار پیشنهادی، معیار باران با وزن نهایی 229/0 بیش‌ترین تأثیررادر سیل‌خیزی حوضه دارد.همچنین معیارهای بافت خاک سنگین تا خیلی سنگین (499/0)، واحد سنگی Plvav (252/0)، کاربری‌های پهنه‌های آبی و اراضی لخت به‌ترتیب با وزن نهایی 345/0 و 225/0 نقش پررنگ‌تری در سیل‌خیزی حوضه دارند. نتایج حاصل از نقشه نهایی سیل‌خیزی حوضه نشان دادکه‌حدود 841/30، 056/27 و 406/12 درصد از مساحت کل‌حوضه به ترتیب در طبقه سیل‌خیزی متوسط، زیاد و خیلی زیاد قرار دارندکه این‌مناطق بیشتردر بخش‌مرکزی‌ودر امتداد جنوب شرقی حوضه واقع شده‌اند.بنابراین آگاهی از پتانسیل سیل‌خیزی حوضه می‌تواند درجهت تدوین برنامه‌های مدیریت بحران درهنگام مواجه‌شدن با سیلاب مؤثر واقع شود.

کلیدواژه‌ها

• توابع فازی
• مناطق مستعد سیل‌خیز
• مناطق نیمه‌خشک
• نرم افزار Expert choice

---