بررسی پایداری محیطی گسترش سکونتگاه‌های انسانی در حوضه آبریز رودخانه زاینده‌رود

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 شهید بهشتی

2 شهید بهشتی تهران

چکیده

مفهوم پایداری ،تلاشی است برای دستیابی به بهترین نتایج در برنامه‌های محیط انسانی و طبیعی که برای حال و به‌صورت نامحدود برای آینده صورت می‌پذیرد. رودخانه زاینده‌رود مهم‌ترین رودخانه منطقه اصفهان به‌منظور توسعه کشاورزی، تأمین آب بخش شرب و صنعت و کلیه فعالیت های اقتصادی می‌باشد که از کوه‌های زاگرس- زردکوه بختیاری- منشأ گرفته و به تالاب گاوخونی سرازیر می شود. با گسترش سکونتگاه‌های انسانی (ازجمله ساخت‌وسازهای انسانی و کشاورزی) و توسعه منابع آبی جدید برای مصارف گوناگون، تغییراتی در محیط طبیعی حوضه ایجاد شده است. این دگرگونی‌ها باعث تغییرات کاربری اراضی در حوضه مورد مطالعه گردیده و از طرفی پایداری محیطی محدوده را تحت تأثیر قرار داده است. در این پژوهش تغییرات کاربری اراضی (land use) و پوشش‌های طبیعی و انسان ساخت مورد بررسی قرار گرفته و بر این اساس پایداری محیطی در ارتباط با گسترش سکونتگاه‌های انسانی در حوضه آبریز رودخانه زاینده‌رود برآورد می گردد. بازه زمانی کشف تغییرات کاربری زمین، دو سال 2002 و 2013 میلادی بوده و با در نظر گرفتن حوضه در قالب سه بخش (بالا، میانی و پایین) تحلیل و ارزیابی انجام گرفته است. بر اساس یافته‌های تحقیق، گسترش سکونتگاه‌های انسانی در قالب افزایش کاربری مسکونی و کشاورزی (زراعت و درختزار) در قسمت های مختلف حوضه رخ داده و بخش اعظمی از مراتع و اراضی بکر در حوضه مورد دست‌اندازی فعالیت‌های انسانی قرار گرفته است. داده‌های خام این مقاله از طرح ملی تهیه نقشه land use سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور که در دو سال 2002 و 2013 میلادی انجام شده است، به دست آمده و در تمامی مراحل پژوهش از نظر کارشناسان مرتبط استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها


بدری، سیدعلی؛ افتخاری، افتخاری؛ 1382. ارزیابی پایداری، مفهوم و روش. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره 69. 34-9.
پور اصغر سنگاچین، فرزام؛ زحمتکش ممتاز، جواد؛ 1387. ارزیابی راهبردی محیط زیستی رهیافتی جهت ارتقای شاخص‌های توسعه پایدار در ایران. نشریه علمی محیط و توسعه. شماره 2. 21-9.
حسینی ابری، سید حسن؛ 1379. زاینده‌رود از سرچشمه تا مرداب. انتشارات گل‌ها. اصفهان. 332 ص.
رهنمایی، محمدتقی؛ 1378. مجموعه مباحث و روش‌های شهرسازی. جغرافیا. مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری، تهران، 188 ص.
سالمی، حمیدرضا؛حیدری، نادر؛ 1385. (گزارش فنی) ارزیابی منابع و مصارف آب در حوزه آبریز زاینده‌رود.‌ انجمن علوم و مهندسی منابع آب. سال دوم. شماره 1. 76-72.
سلامی، رضا؛ 1376. بررسی اجمالی توسعه پایدار. نشریه رهیافت. شماره 17. 125-107.
سلطانی، محمود؛ 1388. اثرات زیست‌محیطی خشک‌سالی با اشاره‌هایی به وضعیت این پدیده در حوضه زاینده‌رود. ماهنامه فنی- تخصصی دانش نما (ویژه‌نامه زاینده‌رود). سازمان نظام‌مهندسی ساختمان استان اصفهان. سال هجدهم. دوره سوم. شماره پیاپی 175-174. 74-66.
سلطانی، محمود؛ 1393. زیست‌بوم زاینده‌رود، سرانجام این قطع و وصل چه خواهد بود؟ چه باید کرد؟ ماهنامه فنی- تخصصی دانش نما (ویژه‌نامه زاینده‌رود2). سازمان نظام‌مهندسی ساختمان استان اصفهان. سال بیست و سوم. دوره سوم. شماره پیاپی 232-230، 108-105.
سید قاسمی، سمانه و همکاران؛ 1385. پیش‌بینی تغییرات جریان رودخانه تحت تأثیر تغییر اقلیم (مطالعه موردی: حوضه زاینده‌رود). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی شریف.
شرکت آب منطقه‌ای اصفهان و مهندسین مشاور زایندآب؛ 1387. تعیین منابع و مصارف آب در حوضه زاینده‌رود (جلد دهم، سنتز مطالعات). وزارت نیرو. تهران.
شیعه، اسماعیل؛ 1387. عملکردهای شهری در ایران. دانشنامه دایره المعارف بزرگ اسلامی.
علوی پناه، س.ک و م مسعودی؛ 1380. تهیه نقشه کاربری اراضی با استفاده از داده‌های رقومی ماهواره‌ای لندست TM و سیستم اطلاعات جغرافیایی در مطالعه موردی منطقه موک استان فارس. مجله علوم و کشاورزی و منابع طبیعی. 76-65.
فلاحتکار، سامره و همکاران؛ 1388. بررسی روند تغییرات پوشش اراضی اصفهان در 4 دهه گذشته با استفاده از سنجش‌ازدور. علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی. سال سیزدهم. شماره 47 (الف). 394-381.
قرخلو، مهدی؛ حسینی، سیدهادی؛ 1385. شاخص‌های توسعه پایدار شهری. نشریه جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای. شماره 8. 177-157.
مجتهد زاده، غلامحسین؛ 1377. برنامه‌ریزی شهری در ایران. انتشارات دانشگاه پیام نور. تهران، 218 ص.
ملکی، سعید و همکاران؛ 1393. بررسی پایداری توسعه زیست‌محیطی با استفاده از آزمون‌های آماری در شهرستان‌های استان مرزی خوزستان، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی. دوره 23. شماره 90، 73-61.
نجفی، علی؛ 1382. اولویت‌بندی زیرحوضه‌های آبخیز اصفهان و سیرجان در تولید رسوب با استفاده از تجزیه‌وتحلیل منطقه‌ای. پایان‌نامه کارشناسی ارشد آبخیزداری. دانشگاه تربیت مدرس. دانشکده منابع طبیعی.
نجفی، علی؛ نصری، مسعود؛ اطهری، رسول؛ 1388. حوضه آبخیز زاینده‌رود نیازمند مدیریت جامع، ماهنامه فنی- تخصصی دانش نما. ویژه‌نامه زاینده‌رود. سال هجدهم. دوره سوم. شماره پیاپی 175-174، 66-59.
Abdel Kawy, W. A., & Belal, A. A. (2011). GIS to assess the environmental sensitivity for desertification in soil adjacent to El-Manzala lake, east of Nile Delta, Egypt. American-Eurasian Journal of Agriculture & Environment Science, 10(5), 844-856.
Douglas, A. S., Hope, A., & McGuire, D. (2004). Remote sensing of vegetation and land cover change in Arctic Tundra ecosystem. Remote Sensing of Environment. 89, 281-308.
Henri J & Journeault M., (2008). Environmental performance indicators: An empirical study of Canadian manufacturing firms. Journal of Environmental Management, 87, 165-176.
Lambin, E. F., & Geist, H. J. (2006). Land use and land cover change local processes and global impacts. New York: Heidelberg.
Laurini, R. (2002). Information systems for urban planning: A hypermedia cooperative approach. New York: Routledge.
Omo-Irabor, O. O., & Oduyemi, K. (2000). A hybrid image classification approach for the systematic analysis of land cover changes in the Niger Delta region. Built and Natural Environment, 1-7.
Pope, J., (2004). Conceptualizing sustainability assessment. Environmental Impact Assessment Review, 24, 595 - 616.
Prashant K., Dawei Han, S., Rico-Ramirez, M. A., Bray, M., & Islam, T. (2012). Selection of classification techniques for land use/land cover change investigation, Advances in Space Research, 50, 1250–1265.
Zare Ernani, M., & Gabriels, D. (2006). Detection of land cover changes using Landsat MSS, ETM+ sensors in Yazd-Ardakan basin, Iran. Proceeding of Agro environment, 414-518.
CAPTCHA Image