ارزیابی و پهنه‌بندی خطر سیلاب با استفاده از مدل ترکیبی AHP-FUZZY با تأکید بر امنیت شهری (مطالعه موردی: منطقه یک کلان‌شهر تهران)

اسماعیل, نجفی; کریمی کردابادی, مرتضی

doi:10.22067/geo.v9i2.86110

ارزیابی و پهنه‌بندی خطر سیلاب با استفاده از مدل ترکیبی AHP-FUZZY با تأکید بر امنیت شهری (مطالعه موردی: منطقه یک کلان‌شهر تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار دانشکده علوم زمین، گروه جغرافیای دانشگاه دامغان

² دانشیار ژئومورفولوژی دانشگاه جامع امام حسین (ع)-تهران-ایران

10.22067/geo.v9i2.86110

چکیده

سیلاب یکی از مخاطراتی است که هر سال خسارات مالی و جانی فراوانی را در جهان و ایران به دنبال دارد. کلان‌شهر تهران به عنوان پایتخت کشور ما و بزرگ‌ترین هسته‌ جمعیتی، دارای اهمیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی زیادی است که توسعه، امنیت و پایداری شهری آن نیازمند توجه بسیار است. رویکرد انجام تحقیق توصیفی-تحلیلی، با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و مشاهدات میدانی و مدل ترکیبی AHP-FUZZY است که با به‌کارگیری نرم‌افزارهای ARC GIS و Expert Choice، نقشه پهنه‌بندی خطر سیل در منطقه یک تهران تهیه ﺷﺪه اﺳﺖ. هدف از انجام این پژوهش شناسایی پهنه‌های دارای خطر سیل و تأثیر آن بر امنیت منطقه یک کلان‌شهر تهران است. ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن می‌دهد پهنه‌های خطر خیلی کم، خطر کم و متوسط در شمال و مرکز محدوده مورد مطالعه قرار دارند و پهنه‌های خطر خیلی زیاد و زیاد، منطبق بر نقاط خروجی حوضه‌ها و در محدوده شهری منطقه قرار دارند. با توجه به نقشه نهایی به دست آمده از پهنه‌بندی سیلاب و در راستای توسعه و امنیت شهری باید از ساخت‌وساز در محدودههای با خطر بسیار زیاد و زیاد و حریم مسیل‌ها و رود-دره‌های متعدد در منطقه یک تهران ممانعت به عمل آید.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.23221682.1399.9.2.3.3

مراجع

اصغری مقدم، محمدرضا؛ 1378. جغرافیای طبیعی شهر (1) ژئومورفولوژی. تهران، نشر مسعی.

آل شیخ ، علی اصغر؛سلطانی ، محمدجعفر؛هلالی ، حسین؛ 1381. کاربرد GIS در مکان یابی عرصه‌های پخش سیلاب. تحقیقات حغرافیایی، دوره 17. شماره 4(پیاپی 67)، 22-38.

امینی فسخودی، عباس؛ 1384. کاربرد استنتاج منطق فازی در مطالعات برنامه‌ریزی و توسعه منطقه‌ای. مجله دانش و توسعه، شماره 17، نیمه دوم سال 1384، 39-61.

بهشتی راد، مسعود؛ فیض نیا ، سادات؛ سلاجقه علی؛ احمدی ، حسن؛ 1388. بررسی کارایی پهنه‌بندی زمین‌لغزش فاکتور اطمینان (CF): مطالعه موردی حوضه آبخیز معلم کلایه. نشریه جغرافیای طبیعی، دوره 2، شماره 5، 19 -28.

حمیدی، نعمت الله؛ وفاخواه، مهدی؛ نجفی، اکبر؛ 1395. تهیه نقشه خطرپذیری سیلاب در حوزه آبخیز شهری نور با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی و منطق فازی. پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز سال هفتم، شماره 14. پاییز و زمستان 1395، 11-19.

خالد، شهریار؛ ملکی، سعید؛ فرهمند، قاسم؛ 1396. ریز پهنه‌بندی و مقایسه ریسک سیلاب شهری با استفاده از مدل‌های تلفیقی عملگرهای فازی ARC GIS و تحلیل سلسله مراتبی فازی (مطالعه موردی: شهر ارومیه). مطالعات عمران شهری. دور اول. شماره سوم. زمستان 1396، 65-77.

خورسندی آقائی، احمد؛ عبدالی، منیژه؛ 1385. پوششدار کردن مسیلهای شهری، کاهش حریم آن‌ها و عواقب آن: مطالعه موردی مسیلهای شهر تهران. اولین همایش ملی مهندسی مسیلها (کالها )، مشهد .

ساسانپور، فرزانه؛ موسیوند، جعفر؛ 1389. تأثیر عوامل انسانساخت در تشدید پیامدهای مخاطرات طبیعی در محیط‌های کلان‌شهری با کاربرد Fuzzy Logic و GIS(مطالعه موردی: منطقه 5 تهران). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، جلد 13، بهار 1389، شماره 16، 29-49.

ساعد، عذرا؛ 1387. پهنه‌بندی خطر سیل‌خیزی در شهر سنندج. پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم. دانشکده علوم انسانی.

شایسته، کامران؛ عابدیان، سحر؛ 1398. ارزیابی درازمدت اثرات هیدرولوژیک تغییر کاربری اراضی بر میزان رواناب سالانه در حوضه آبریز زیارت. فضای جغرافیایی. دوره 19، شماره 66، 43-61.

شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس؛ 1390. طرح جمع آوری آبهای سطحی تهران. جلد چهارم: بررسی شبکه موجود آبهای سطحی. قسمت اول بررسی وضعیت موجود.

صفاری، امیر؛ 1378. قابلیت‌ها و محدودیتهای ژئومورفولوژیکی کلان‌شهر تهران به منظور توسعه و ایمنی. رساله دکتری جغرافیای طبیعی-ژئومورفولوژی. دانشگاه تهران. دانشکده جغرافیا.

صفاری، امیر؛ ساسانپور، فرزانه؛ موسیوند، جعفر؛ 1390. ارزیابی آسیب‌پذیری مناطق شهری در برابرخطر سیل با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و منطق فازی مطالعه موردی منطقه 3 تهران. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره 20، 129-150.

طاهری بهبهانی، محمد طاهر؛ بزرگزاده، مصطفی؛ 1375. سیلاب‌های شهری. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهر سازی و معماری ایران.

قدسیپور، سیدحسن؛ 1381. مباحثی در تصمیم گیری چند معیاره: فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP). انتشارات دانشگاه علم و صنعت.

قنواتی، عزت الله، کرم، امیر؛ آقاعلیخـــانی، مرضیه؛ 1391. ارزیابی و پهنه‌بندی خطر رخداد سیلاب در حوضه فرحزاد (تهران) با استفاده از مدل فازی. مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 23، پیاپی 48. شماره 4، 121-138.

قهرودی، منیژه؛ 1386. سیلاب شهری با طراحی Geodatabase، مطالعه موردی: شهر نور در استان مازندران. دومین کنفرانس مدیریت جامع بحران در حوادث غیر مترقبه.

کرم، امیر؛ محمدی، اعظم؛ 1388. ارزیابی و پهنه‌بندی تناسب زمین برای توسعه فیزیکی شهر کرج و اراضی پیرامونی بر پایه فاکتورهای طبیعی و روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP). فصلنامه جغرافیای طبیعی. سال اول. شماره 4، 59- 74.

محمودزاده، حسن؛ باکویی، مائده؛ 1397. پهنه‌بندی سیلاب با استفاده از تحلیل فازی (مطالعه موردی: شهر ساری). مخاطرات محیط طبیعی. دوره 7. شماره 18، 51-68.

ملکی نژاد، حسین؛ اکرامی، محمد؛ 1389. بررسی جنبه‌های مختلف هیدرولوژی شهری و غیرشهری. کنفرانس ملی مدیریت سیلاب شهری، تهران. تیر ماه 1389.

مهندسین مشاور بافت شهر؛ 1384. تهیه الگوی توسعه و طرح تفضیلی منطقه و همکاری با شهرداری منطقه یک. معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران.

موسوی ، سیده ‌معصومه؛نگهبان ، سعید؛رخشانی ‌مقدم ، حیدر؛حسین ‌زاده سیدمحسن؛ 1395. ارزیابی و پهنه‌بندی خطر سیل‌خیزی با استفاده از منطق فازی TOPSIS در محیط GIS (مطالعه موردی: حوضه آبخیز شهر باغملک). نشریه مخاطرات محیط طبیعی . دوره 5. شماره 10،79-97.

Chen J., Shufang Zhao, Huimin Wang., 2011. Risk Analysis of Flood Disaster Based on Clustering Method” Energy Procedia, Volume 5: 1915-1919.

Francisco, N. C, Rego, F. C, Gracasaraiva M.D, Ramos, I., 1998. Coupling GIS with Hydrologic and Hydrolic Flood Modelling Management, Water Resources Management, 12: 229-249.

Junxia Jia; Xinyi Wang; Naima A. M. Hersi; Wei Zhao., 2019. Flood-Risk Zoning Based on Analytic Hierarchy Process and Fuzzy Variable Set Theory, Natural Hazards Review,Vol. 20, Issue 3 (August 2019) .

Lootsma, F.A., 2005. Fuzzy Logic for Planning and Decision Making. Dordrecht, kluwer Academic Publisher.

Mose, T. L, Pathranakul, P., 2006. An Integrated Approach to Natural Disaster Prevention and management, Vol 15, No 3, Emerald Group Publishing Limited.

Rahmati. O, Zeinivand. H., Besharat. M.2015. Flood hazard zoning in Yasooj region, Iran, using GIS and multi-criteria decision analysis, Geomatics, Natural Hazards and Risk, DOI: 10.1080/ 19475705.2015.1045043.

Saaty. T., 1980. The analytical hierarchical process: planning, priority setting resource allocation. New York. Mc Graw-Hill, pages 1-20.

world Meteorological Organization., 2008. Urban flood risk management a tool Integrated Flood Management, Technical document NO.11, Flood Management tools series.

Yodying.A, Seejata.K, Chatsudarat.S Chidburee.P, Mahavik.N, Kongmuang.CH, Tantanee.S., 2019. FD Flood Hazard assessment using Fuzzy analytic hierarchy process: A case studt of Bang Rakam model in Thailand. The 40th Asian Conference on Remote Sensing (ACRS 2019) October 14-18, 2019 / Daejeon Convention Center (DCC), Daejeon, Korea.