ارزیابی مخاطرات محیط زیستی در جهت توسعه پایدار در پارک های ملی و مناطق حفاظت شده (مطالعه موردی: پارک ملی و منطقه حفاظت شده دز)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اهواز

2 دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان، بهبهان، ایران.

چکیده

مناطق حفاظت‌شده یکی از مهم‌ترین ابزار حفظ تنوع زیستی و خدمات اکوسیستم هستند و لزوم حفظ و بهره­برداری بهینه از منابع آن­ها، ازجمله ضرورت­های توسعۀ پایدار محسوب می­شود. بدین منظور حفاظت و پایش دائمی تغییرات مناطق حفاظت ‌شده که از سرمایه­­های طبیعی ملی هر کشوری محسوب می­شوند، با هدف اتخاذ شیوه­های مدیریتی مناسب و پیش­گیری از ادامه روند عوامل مخرب ضروری است. پارک ملی و منطقه حفاظت ‌شده دز با مساحتی معادل 22013 هکتار یکی از ارزشمندترین و استراتژیک­ترین مناطق چهارگانه تحت حفاظت در کشور می­باشد که در استان خوزستان واقع شده است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی و تحلیل مخاطرات محیط زیستی تهدید کننده منطقه حفاظت شده و پارک ملی دز صورت گرفته است. در این پژوهش بر اساس بازدید میدانی، گزارش وضع موجود و استفاده از تکنیک دلفی، 26 ریسک در قالب دو محیط طبیعی و محیط زیستی (فیزیکوشیمیایی، بیولوژیکی و اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی) شناسایی شدند. جهت رتبه­بندی مخاطرات شناسایی شده از روش TOPSIS بر اساس سه شاخص (شدت، احتمال وقوع و حساسیت محیط پذیرنده) استفاده شد. نتایج به دست آمده نشان داد که مخاطره شکار غیر مجاز با ضریب نزدیکی 876811/0 بالاترین ریسک منطقه و ریسک آتش­سوزی عمدی و غیرعمدی با ضریب نزدیکی 180761/0 کم­ترین اولویت را به خود اختصاص دادند. پس از سطح­بندی مخاطرات مشخص شد که بیش­ترین مخاطرات موجود در منطقه در سطح قابل توجه بوده است. درنهایت راهکارهایی در جهت کنترل مخاطرات در منطقه ارائه شد.

کلیدواژه‌ها


اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان؛ 1394. مطالعات طرح جامع مدیریت پارک ملی و منطقه حفاظت شده دز. اهواز.
اصغرپور، م؛ 1387. تصمیم‌گیری‌های چندمعیاره. چاپ ششم. انتشارات دانشگاه تهران.
آذر، ع؛ رجب‌زاده، ع؛ 1387. تصمیم‌گیری کاربردی (رویکرد M.A.D.M). چاپ سوم. نگاه دانش. 120 ص.
باقری، ع؛ قربانی، ر؛ بنایان‌اول، م؛ شافنر، ا؛ 1393. اثرسطوح مختلف حفاظت محیط‌زیست برتنوع گونه‌ها گیاهی. بوم‌شناسی کشاورزی. 6 (1). صص 69 - 60.
بهروزی‌راد، ب؛ 1393. مدیریت بوم‌گردی در مناطق حفاظت شده. چاپ اول. دانشگاه آزاد اسلامی. واحد علوم و تحقیقات خوزستان. اهواز.
پناهی، ک؛ 1394. ارزیابی ریسک زیست‌محیطی سد تنگ‌سرخ یاسوج با استفاده از مدل‌های AHP و TOPSIS. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد محیط‌زیست. دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز. 140 ص.
جان‌قربان، ش؛ 1387. ارزیابی و مدیریت ریسک محیط‌زیستی مناطق حساس اکولوژیک با استفاده از روش تصمیم-گیری چند معیاره، مطالعه موردی: منطقه حفاظت شده موند. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. رشته مدیریت محیط‌زیست. دانشگاه آزاد اسلامی. واحد علوم و تحقیقات اهواز. 156 ص.
جعفری، س؛ بیات، ر؛ قرمزچشمه، باقر؛ 1392. ارزیابی تأثیرات خشکسالی بر پوشش گیاهی تالاب شادگان. نهمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران. دانشگاه یزد. 8 و 9 آبان ماه.
جعفری‌آذر، س؛ سبزقبائی، غ؛ توکلی، م؛ دشتی، س؛ 1396. ارزیابی و تحلیل ریسک‌های زیست‌محیطی تالاب بین-المللی خورخوران با استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره. علوم و مهندسی آبیاری. 40 (3). صص 63- 75.
رحیمی‌بلوچی، ل؛ ملک‌محمدی، ب؛ 1392. ارزیابی ریسک زیست‌محیطی تالاب بین‌المللی شادگان بر اساس شاخص‌های عملکرد اکولوژیکی. محیط‌شناسی. 65. صص 101-112.
سعیدی، ی؛ دشتی، س؛ 1396. بررسی مخاطرات زیست‌محیطی خشک شدن مخازن چهارم و پنجم تالاب هورالعظیم به‌منظور توسعه میدان نفتی آزادگان با استفاده از روش تاپسیس. علوم و مهندسی آبیاری. 40 (1-1). صص 139-152.
شکری، م؛ صفائیان، ن؛ اترک‌چالی، ع؛ 1381)؛ بررسی پیامد آتش بر پوشش گیاهی تختی ییلاق پارک ملی گلستان. منابع طبیعی ایران. 55 (2). صص 273-281.
محسنی، ف؛ 1395. ارزیابی سریع و اولویت‌بندی مدیریتی مناطق حفاظت ‌شده استان خوزستان. پایان‌نامه کارشناسی-ارشد محیط‌زیست. دانشگاه صنعتی خاتم‌الانبیاء بهبهان. 112 ص.
محمدزاده، ز؛ 1395. ارزیابی سریع و اولویت‌بندی مدیریتی مناطق تحت حفاظت استان گلستان. پایان‌نامه کارشناسی-ارشد محیط‌زیست. دانشگاه صنعتی خاتم‌الانبیاء بهبهان. 114 ص.
مرادی، ا؛ اخترکاوان، م؛ 1388. روش‌شناسی مدل‌های تحلیل تصمیم‌گیری چندمعیاره. آرمان‌شهر. 2. صص76-94.
مکوندی، ر؛ آستانی، س؛ انوشه، ز؛ 1391. ارزیابی ریسک محیط‌زیستی تالاب‌ها با استفاده از روش‌های TOPSIS و EFMEA (مطالعه موردی: تالاب شیرین‌سو در استان همدان. اکوبیولوژی تالاب. 3 (12): صص 25-40.
مکوندی، ر؛ آستانی، س؛ چراغی، م؛ 1392. ارزیابی ریسک محیط‌زیستی تالاب‌ها با استفاده از روش‌های SAW و EFMEA (مطالعه موردی تالاب بین‌المللی انزلی. اکوبیولوژی تالاب. 5 (17): صص 73- 61.
ملک‌اخلاق، ا؛ درستکاراحمدی، ن؛ مهدی‌زاده، م؛ اخوان‌توکلی، ن؛ 1393. تعیین معیارهای اساسی گزینش مربی به روش دلفی فازی و گزینش بهترین مربی با استفاده از تکنیک تاپسیس توسعه یافته، مطالعه موردی: باشگاه ورزشی داماش گیلان. مدیریت و توسعۀ ورزش. 2. صص 105-127.
ملک‌حسینی، س؛ دشتی، س؛ 1396. ارزیابی و رتبه‌بندی ریسک‌های زیست‌محیطی منطقۀ حفاظت‌شدۀ دنا بااستفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP). محیط زیست طبیعی. 70 (2): صص 439-452.
ملک‌حسینی، س؛ دشتی، س؛ 1395. ارزیابی مخاطرات زیست‌محیطی منطقه حفاظت‌شده دنا با استفاده از روش تصمیم‌گیری چندمعیاره (TOPSIS. فصلنامه علوم محیطی. 14 (3): صص56-41.
منوچهری، ب؛ شیعه، ا؛ 1392. سطح‌بندی میزان توسعه یافتگی اجتماعی_ اقتصادی استان خراسان شمالی با استفاده از مدل تاپسیس. مطالعات مدیریت شهری. 5 (14): صص73-84.
نبوی، س؛ بهروزی‌راد، بهروز؛ پاداش، امین؛ 1389. اطلس پراکنش پرندگان و پستانداران استان خوزستان. چاپ اول. انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست.462 صفحه.
وارسته مرادی، ح؛ 1383. مطالعه اکولوژیک و دینامیزم جمعیتی خانواده گاوسانان در پارک‌ملی‌ گلستان. علوم کشاورزی و منابع طبیعی. 11 (3): صص 163 – 172.
یارعلی، ن؛ سلطانی، ع؛ جعفری، ع؛ مافی‌غلامی، د؛ محمودی، م؛ 1389. ارزیابی اثرهای محیط زیستی توسعه (EIA) بر منطقه حفاظت‌شده اشترانکوه با استفاده از مدل تخریب. پژوهش‌های محیط زیست. 1: صص 13 – 22.
Batsukh, N., &Belokurov. A., 2005. Mongolia Effectiveness assessment of the mongolian protected Areas. System using WWF`s RAPPAM Methodology. WWF Mongolia.
Echeverria, C., Coomes, D.A., Hall, M., & Newton, A.C., (2008. Spatially explicit models to analyze forest loss and fragmentation between 1976 and 2020 in southern Chile. Ecol. Model, 212, pp 439- 449.
Garces. L., Pido, M., Tupper, M., & Silvestre, G., 2015. Evaluating the management effectiveness of three marine protected areas in the calamianes Island, palawan province, Philippines. process, selected, results and their implications for planing an management, Ocean and coastal management Journal, 4: pp 49-57.
Hsu, Y.L., Lee, C.H., & Kreng, V.B., 2010. The application of Fuzzy Delphi Method and Fuzzy AHP in lubricant regenerative technology selection, Expert Systems with Applications, 37: pp 419- 425.
Jones, D.A., Hansen, A.J., Bly, K., Doherty. K., Verschuyl, J.P., Paugh, J.I., Carle, R. & Story, S.J., 2009. Monitoring land use and cover around parks: A conceptual approach. Remote Sensing of Environment Journal, 113: pp 1346-1356.
Jose-Miranda, J., Coral, l., Blackman, A., Asner, G., & Lima, E., 2015. Effects of Protected Areas on Forest Cover Change and Local Communities: Evidence from the Peruvian Amazon. World Development, 78: pp 288- 307.
Lu, D.J., Kao, C.W., &Chao, C.L., 2012. Evaluating the Management Effectiveness of Five Protected Areas in Taiwan Using WWF’s RAPPAM, Environmental Management, 50: pp 272- 282.
Nepali, S.C., 2006. Nepal management Effectiveness Assessment of Protected Areas using WWF`s RAPPAM Methodology. Published by WWF Nepal Program.
Orozco, M.M., Enriquez, G. F., Cardinal, M. V., Piccinali, R. V., & Piccinali, R. E., 2016. A comparative study of Trypanosoma cruzi infection in sylvaticmammals from a protected and a disturbed area in the ArgentineChaco. Acta Tropica, 155: pp 34- 42.
Pfaff, A., Robalino, J., Sanchez-Azofeifa, G., Andam, K., & Ferraro, P., 2009. Park location affects forest protection: land characteristics cause differences in park impacts across Costa Rica. The B.E. Journal of Economic Analysis & Policy, 9 (2): 1- 26.
Pressey, R. L., Visconti, P., & Ferraro, P., 2015. Making parks make a difference: poor alignment of policy, planning and management with protected-area impact, and wa forward. Phisolophical Transaction B, 370: pp 1-19.
Quan, J., Ouyang, Z., Xu, W., & Miao, H., 2011. Assessment of the effectiveness of nature reserve management in China, Biodiversity Conservation, 20: pp 779–792.
Simoes, L., Oliveira, L. R., Mattoso, A., Pisciotta, K., Silva Noffs, M. D., Raimundo, S., Leite, S., Naumann, M., & Onaga, S., 2010. Implementation of the Rapid Assessment and Prioritization of Protected Area Management by the Foresty Institute and the Foresty Foundation of Sao Paulo. Gland, Switzerland.
Somerville, J.A., 2008. Effective use of the Delphi process in research: Its characteristics, strengths and limitations, Unpublished doctoral dissertation, Oregon State University.
Tyrlshkin, V., Blagovidov, A., & Belokurov, A., 2003. Russia Management Effectiveness Assessment of Protected Areas using WWF's RAPPAM Methodology. Gland, Switzerland.
Wang, Y.Q., 2009. Remote sensing of land-cover change and landscape context of the national parks: A case study of the Northeast Temperate Network, Remote Sensing of Environment Jornal, 113: pp 1453- 1461.
CAPTCHA Image