ارزیابی شیوه‌های مدیریت آب کشاورزی در حوضه کوهستانی رودخانه کشکان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مهرشاد طولابی نژاد ¹
• محمد آزادپور ²
• زینب دولتشاهی ³

¹ مدرس دانشگاه لرستان، و پسا دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی‌روستایی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

² کارشناس ارشد جغرافیا برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان. ایران

³ دانشجوی دکتری اقلیم شناسی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

10.22067/geoeh.2022.72926.1118

چکیده

انتقال آب مناطق کوهستانی استان لرستان به سایر استان­ها، ورود کشاورزان غیربومی به منطقه، در کنار وقوع خشکسالی باعث کاهش سطح آب رودخانه­های استان لرستان و همچنین رودخانه کشکان شده است. این موضوع کشاورزانی را که از منابع آب سطحی برای کشاورزی استفاده می­کنند، با مشکلاتی روبرو ساخته است. برای سازگاری با این چالش، مدیریت آب از موضوعات مهم است که می­تواند به بهره­وری بهینه آب کشاورزی کمک کند. هدف این مطالعه ارزیابی مدیریت آب کشاورزی در حوضه رودخانه کشکان در شهرستان پلدختر است. تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن ترکیبی (کیفی و کمی) است. ابزار گردآوری داده­ها و اطلاعات پرسش­نامه و مصاحبه است. پژوهش حاضر دارای دو جامعه­آماری است. جامعه آماری اول کشاورزان حوضه رودخانه کشکان است که از طریق فرمول کوکران 354 کشاورز برای تحلیل­های کمی انتخاب شد. جامعه آماری دوم شامل کارشناسان کشاورزی و مدیریت آب است که با روش نمونه­گیری هدفمند 30 کارشناس برای تحلیل­های کیفی انتخاب شد. برای پاسخگویی به سؤالات پژوهش از آزمون رتبه­ای هم­انباشتگی نامحدود اکتشافی (روش­جوهانسن) و تحلیل کیفی استفاده شد. نتایج پژوهش گویای آن است که استفاده از لوله برای انتقال آب، کاهش دفعات آبیاری، آبیاری در زمان تبخیرکم، سیمان زدن جوی­های آب، لایروبی کانال­های آب و استفاده از مخازن کوچک آب مهم­ترین شیوه­های مدیریت منابع آب کشاورزی در منطقه می­باشند. نتایج کیفی نشان داد که اقدامات مهندسی، تکنولوژی، نهادی/مدیریتی، اجتماعی، محیط ‌زیستی و اقتصادی مهم­ترین اقداماتی است که می­تواند جهت مدیریت بهینه آب کشاورزی در حوضه رودخانه کشکان از سوی کشاورزان مورداستفاده قرار گیرد.

چکیده تصویری

کلیدواژه‌ها

• توسعه کشاورزی
• مدیریت آب کشاورزی
• حوضه رودخانه کشکان
• شهرستان پلدختر

20.1001.1.23221682.1401.11.3.5.1

---

مراجع

اسماعیل‌زاده پاداری، سیامک، حسینی، سید محمود، امیدی نجف‌آبادی، مریم؛ 1396. بررسی نقش اعتبارات اعطایی بانک کشاورزی در توسعه روستایی: مطالعه موردی استان تهران. روستا و توسعه. دوره بیستم. شماره 1. صص 147-169. https://dorl.net/dor/20.1001.1.15633322.1396.20.1.7.6

جشاری، سهیلا، مرادی، ابراهیم؛ 1398. تدوین راهبردهای توسعه اقتصاد کشاورزی نواحی روستایی استان سیستان و بلوچستان با رویکرد آینده‌پژوهی. اقتصاد فضا و توسعه روستایی. دوره هشتم شماره 29. صص 51- 66.

http://serd.khu.ac.ir/article-1-3353-fa.html

حیدری، نادر؛ 1398. رویکردها و راهکارهای سازگاری با تغییر اقلیم از جنبه‌های مدیریت آب کشاورزی و امنیت غذائی. مدیریت آب در کشاورزی. دوره ششم. شماره 1. صص 23-36.

URL: http://wmaj.iaid.ir/article_100570.html

شهیدی، علی، مروّت­نشان، علی؛ 1395. مدیریت آب کشاورزی با رویکرد آب مجازی از طریق تکنیک بهینه‌سازی ژنتیک (GA)(مطالعه موردی: دشت بیرجند). نشریه آبیاری و زهکشی ایران. دوره دهم. شماره 6. صص 714-722.https://idj.iaid.ir/article_55454_b459982af601bc9be2c0621c9861747b.pdf

 

طولابی­نژاد، مهرشاد، طولابی­نژاد، میثم، طباطبایی، سیدعلی، (1396)، سازگاری کشاورزان با تغییرات آب و هوایی و نقش آن در امنیت­غذایی خانوارهای روستایی شهرستان پلدختر. مخاطرات محیط طبیعی. دوره ششم. شماره 13. صص 67-90. https://doi.org/10.22111/jneh.2017.3148

عنابستانی، علی­اکبر، طولابی­نژاد، مهرشاد؛ 1397. ارزیابی و اولویت‌بندی موانع و چالش‌های بازاریابی محصولات کشاورزی با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه‌ای فازی (مطالعه موردی: روستاهای بخش مرکزی شهرستان پلدختر). مجله آمایش جغرافیایی فضا.  دوره هشتم. شماره 30. صص 59-78.

https://doi.org/10.30488/gps.2019.85832

عیدی، اسماء، کاظمیه، فاطمه، ظریفیان، شاپور؛ 1400. واکاوی عوامل مؤثر بر نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی (مطالعه موردی گندمکاران روستاهای شهرستان مراغه). دانش کشاورزی و تولید پایدار. دوره سی­ و یکم. شماره 2. صص 361- 375.https://dx.doi.org/10.22034/saps.2021.13118

منتظری، عبدالقیوم، صحنه، بهمن، قانقرمه، عبدالعظیم؛ 1400. نقش مدیریت منابع آب در معیشت پایدار خانوارهای نواحی روستایی نمونة پژوهش: دهستان مزرعة شمالی و جنوبی شهرستان آق‌قلا. برنامه­ریزی فضایی. دوره یازدهم، شماره 1، صص 67- 86.https://doi.org/10.22108/sppl.2020.122008.1478

مهدی­زاده ملاباشی، تورج؛ 1394. حکمرانی و مدیریت جامع منابع آب در فضای پسابرجام، فصلنامة صدای آب.  دوره چهارم، شماره 1، صص 1- 10.https://civilica.com/doc/245/

یارمرادی، زهرا، خداداد، مهدی، نصیری، بهروز، کرمپور، مصطفی؛ 1398. مکان‌یابی عرصه‌های مناسب آب‎های زیرزمینی نیازمند به تغذیه مصنوعی با مدل فازی (با تاکید بر استان لرستان). علوم و مهندسی آب و فاضلاب. دوره چهارم، شماره 2، صص 47-57.https://doi.org/10.22112/jwwse.2019.163705.1130

 

Aremu, Y. S., 2014. Role of Agriculture in Economic Growth & Development: Nigeria Perspective, Munich Personal RePEc Archive (MPRA), Paper No. 55536, posted 28. April 2014 13:18 UTC, 1- 22. https://mpra.ub.uni-muenchen.de/55536/1/MPRA_paper_55536.pdf

Bakker, K., 2012. Water security: research challenges and opportunities. Science, 337(6097), 914-915. https://doi.org/10.1126/science.1226337

Barker, R. Molle, F., 2004. Evolution of irrigation in South and Southeast Asia (Vol. 5). Iwmi.http://www.iwmi.cgiar.org/assessment/files/pdf/publications/ResearchReports/CARR5.pdf

Bielski, S., Marks-Bielska, R., Zielińska-Chmielewska, A., Romaneckas, K., & Šarauskis, E., 2021. Importance of agriculture in creating energy security-A case study of Poland. Energies, 14(9), 1- 20. https://doi.org/10.3390/en14092465

Chen, S., & Ravallion, M., 2007. Absolute poverty measures for the developing world, 1981–2004. Proceedings of the National Academy of Sciences, 104(43), 16757-16762. https://doi.org/10.1073/pnas.0702930104

Cheng, C., & Jinxia, W., 2010. Progress, characteristics and determinants of irrigation management reform: empirical research in the irrigation district of the yellow river basin. Journal of Natural Resources, 25(7), 1079-1086. http:// www.jnr.ac.cn/ EN/ 10.11849/ zrzyxb.2010.07.003

De Fraiture, C., Molden, D., & Wichelns, D., 2010. Investing in water for food, ecosystems, and livelihoods: An overview of the comprehensive assessment of water management in agriculture. Agricultural Water Management, 97(4), 495-501. https:// doi.org/ 10.1016 /j.agwat.2009.08.015

Del Carpio, M. B., Alpizar, F., & Ferraro, P. J., 2021. Community-based monitoring to facilitate water management by local institutions in Costa Rica. Proceedings of the National Academy of Sciences, 118(29), 1- 10. https://doi.org/10.1073/pnas.2015177118

Gomiero, T., Pimentel, D., & Paoletti, M. G., 2011. Is there a need for a more sustainable agriculture? Critical reviews in plant sciences, 30(1-2), 6-23. https:// doi.org/1 0.1080/ 07352689.2011.553515

Gordon, L. J., Finlayson, C. M., & Falkenmark, M., 2010. Managing water in agriculture for food production and other ecosystem services. Agricultural Water Management, 97(4), 512-519. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2009.03.017

Hernik, J., Noszczyk, T., & Rutkowska, A., 2019. Towards a better understanding of the variables that influence renewable energy sources in eastern Poland. Journal of Cleaner Production, 241, 118- 123. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2019.118075

Khadim, F. K., Dokou, Z., Bagtzoglou, A. C., Yang, M., Lijalem, G. A., & Anagnostou, E., 2021. A numerical framework to advance agricultural water management under hydrological stress conditions in a data scarce environment. Agricultural Water Management, 254, 1- 21. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2021.106947

Kumar. D. P, Bhavani  R. V and Swaminathan, M. S., 2014), A Farming System Model to Leverage Agriculture for Nutritional Outcomes, Agricultural Research, 3 (3), 193-203. https://doi.org/10.1142/9789813200074_0026

Le Roux, B., van der Laan, M., Vahrmeijer, T., Bristow, K. L., & Annandale, J. G., 2017. Establishing and testing a catchment water footprint framework to inform sustainable irrigation water use for an aquifer under stress. Science of the Total Environment, 599, 1119-1129 https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2017.04.170

Mishra, Y., Babel, M. S., Nakamura, T., & Mishra, B., 2021. Impacts of Climate Change on Irrigation Water Management in the Babai River Basin, Nepal. Hydrology, 8(2), 85- 103. https://doi.org/10.3390/hydrology8020085

Mishra, Y., Nakamura, T., Babel, M. S., Ninsawat, S., & Ochi, S., 2018. Impact of climate change on water resources of the Bheri River Basin, Nepal. Water, 10(2), 220. https://doi.org/10.3390/w10020220

Mokarram, M., Zarei, A. R., & Etedali, H. R., 2021. Optimal location of yield with the cheapest water footprint of the crop using multiple regression and artificial neural network models in GIS. Theoretical and Applied Climatology, 143(1),701-712. https://10.1007/s00704-020-03413-y

Molden, D., 2013. Water for food water for life: A comprehensive assessment of water management in agriculture. Routledge. https:// handle/1 0568/ 36462/ Summary_ Synthesis Book.

Namara, R. E., Hanjra, M. A., Castillo, G. E., Ravnborg, H. M., Smith, L., & Van Koppen, B., 2010. Agricultural water management and poverty linkages. Agricultural water management, 97(4), 520-527. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2009.05.007

Novoa, V., Ahumada-Rudolph, R., Rojas, O., Sáez, K., de la Barrera, F., & Arumí, J. L., 2019. Understanding agricultural water footprint variability to improve water management in Chile. Science of the total environment, 670, 188-199. https:// doi.org/ 10.1016/ j.scitotenv. 2019.03.127

Rodell, M., Famiglietti, J. S., Wiese, D. N., Reager, J. T., Beaudoing, H. K., Landerer, F. W., & Lo, M. H., 2018. Emerging trends in global freshwater availability. Nature, 557(7707), 651-659. https://nature.com/articles/s41586-018-0123-1

Rondhi, M., Khasan, A. F., Mori, Y., & Kondo, T., 2020. Absence of legislation and the quest for an effective mode of governance in agricultural water management: An insight from an irrigation district in central java, Indonesia. Irrigation and Drainage, 69(4), 572-583. https://doi.org/10.1002/ird.2450

Standar, A., Kozera, A., & Satoła, Ł., 2021. The Importance of Local Investments Co-Financed by the European Union in the Field of Renewable Energy Sources in Rural Areas of Poland. Energies, 14(2), 450- 470. https://doi.org/10.3390/en14020450

Sun, H., Wang, S., & Hao, X., 2017. An Improved Analytic Hierarchy Process Method for the evaluation of agricultural water management in irrigation districts of north China. Agricultural Water Management, 179, 324-337. https:// doi.org/ 10.1016/ j. agwat. 2016. 08.002

Ullah, R., Abbas, A. W., Ullah, M., Khan, R. U., Khan, I. U., Aslam, N., & Aljameel, S. S., 2021. EEWMP: An IoT-Based Energy-Efficient Water Management Platform for Smart Irrigation. Scientific Programming, 2021(4), 1- 9. https://doi.org/10.1155/2021/5536884

Weiss, M., Jacob, F., & Duveiller, G., 2020. Remote sensing for agricultural applications: A meta-review. Remote Sensing of Environment, 236, 111-122. https:// doi.org/ 10.1016/ j.rse.2019.111402

World Bank., 2016. Reengaging in Agricultural Water Management: Challenges and Options. The Office of the Publisher, Washington D C. https://doi.org/10.1596/978-0-8213-6498-7

Xiang, Z., Bailey, R. T., Nozari, S., Husain, Z., Kisekka, I., Sharda, V., & Gowda, P., 2020. DSSAT-MODFLOW: A new modeling framework for exploring groundwater conservation strategies in irrigated areas. Agricultural Water Management, 232, 1- 33. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2020.106033

Xinchun, C., Mengyang, W., Xiangping, G., Yalian, Z., Yan, G., Nan, W., & Weiguang, W., 2017. Assessing water scarcity in agricultural production system based on the generalized water resources and water footprint framework. Science of the Total Environment, 609, 587-597. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2017.07.191

Xu, D., Gong, S., Li, Y., & Liu, Y., 2010. Problem and strategies on development of agricultural water management. Transactions of the Chinese Society of Agricultural Engineering, 26(11), 1-7. https://content/tcsae/tcsae/2010/00000026/00000011/art00001

Yadeta, D., Kebede, A., & Tessema, N., 2020. Climate change posed agricultural drought and potential of rainy season for effective agricultural water management, Kesem sub-basin, Awash Basin, Ethiopia.Theoretical and Applied Climatology, 140(1), 653-666. https:// doi.org/ 10.1007/s00704-020-03113-7

Zhang, J., Bai, M., Zhou, S., & Zhao, M., 2018. Agricultural water use sustainability assessment in the Tarim River Basin under climatic risks. Water, 10(2), 170- 181. https:// doi.org/ 10.3390/w10020170

Zhu, T., Ringler, C., & Rosegrant, M. W., 2019. Viewing agricultural water management through a systems analysis lens. Water Resources Research, 55(3), 1778-1791. https:// doi.org/ 10.1029/2017WR021007