تدوین و اولویت‌بندی راهبردهای پابرجا مبتنی بر سناریوهای باورپذیر افزایش تاب‌آوری کالبدی شهر تهران در برابر زلزله (نمونه موردی: منطقه 10)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• امین لطیفی ¹
• کرامت اله زیاری ²
• سید مجید نادری ³

¹ دانشجوی دکتری تخصصی شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

² استاد برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

³ استادیار شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22067/geoeh.2021.70939.1077

چکیده

پژوهش حاضر در نظر دارد تا با تکیه بر عوامل کلیدی مؤثر بر تاب‌آوری کالبدی در بافت‌های فرسوده شهری و با بهره‌گیری از رویکرد سناریونگاری، سناریوهای افزایش تاب‌آوری کالبدی منطقه 10 شهر تهران در برابر زلزله را موردبررسی قرار داده و بر اساس سناریوهای باورپذیر به تدوین و اولویت‌بندی راهبردهای پابرجا در راستای افزایش تاب‌آوری کالبدی محدوده موردمطالعه در افق 1404 بپردازد. روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و به دنبال پاسخ به این سؤال است که راهبردهای پابرجا و مطلوبی که بتوانند تاب‌آوری کالبدی محدوده موردمطالعه در برابر زلزله را در افق 1404 تضمین کنند کدامند؟ بدین منظور برای تدوین چارچوب نظری، ابتدا با استفاده از روش اسنادی، ادبیات و مبانی نظری موضوع بیان شده و سپس با تکیه بر تکنیک پویش محیطی، داده‌های تجربی مستخرج گردیده است. جامعه آماری این تحقیق شامل 20 نفر از خبرگان و متخصصین شهری بوده و روش نمونه‌گیری، هدفمند است. در گام اول، پس از تعیین وضعیت‌های احتمالی عوامل کلیدی و وزن‌دهی به آن‌ها توسط خبرگان، داده‌های لازم وارد نرم‌افزار  ScenarioWizardشدند و سناریوهای قوی، ضعیف و باورپذیر از این نرم‌افزار مستخرج گردیدند. در گام بعدی با تحلیل عوامل داخلی و خارجی مرتبط با تاب‌آوری کالبدی نمونه موردمطالعه، راهبردهای پژوهش در قالب روش SWOT و بر اساس سناریوهای باورپذیر ارائه شدند و درنهایت با استفاده از تکنیک ماتریس کمی برنامه‌ریزی استراتژیک (QSPM)، راهبردهای پابرجا به‌منظور افزایش تاب‌آوری کالبدی محدوده موردمطالعه، احصاء و اولویت‌بندی شدند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد چنانچه منطقه 10 شهر تهران قصد داشته باشد تا به سمت افزایش و ارتقای تاب‌آوری کالبدی در برابر آسیب‌های ناشی از مخاطرات طبیعی همچون زلزله قدم بردارد، تکیه بر راهبردهای پابرجای تدافعی اجتناب‌ناپذیر و الزامی است.

چکیده تصویری

کلیدواژه‌ها

• راهبردهای پابرجا
• سناریوهای باورپذیر
• تاب‌آوری کالبدی
• زلزله
• منطقه 10 تهران

20.1001.1.23221682.1401.11.1.9.1

---

مراجع

آراسته، مژگان؛ باغبان، امیر؛ باغبان، ساجده؛ 1399. شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر تاب‌آوری شهری با رویکرد آینده‌نگاری (مطالعۀ موردی: کلان‌شهر مشهد). فصلنامه علمی-پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، دوره 7. شماره 18، صص 63-78.

https://doi.org/10.30473/PSP.2020.7007

اسلاتر، ریچارد؛ 1386. دانش واژه آینده‌‌پژوهی. ترجمه کرامت‌زاده، عبدالحمید؛ محمدرضا، فرزاد و ناظمی، امیر، مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی. تهران.

پوراحمد، احمد؛ زیاری، کرامت‌اله؛ ابدالی، یعقوب؛ اله‌قلی‌پور، سارا؛ 1398. تحلیل معیارهای تاب‌آوری در بافت فرسوده شهری در برابر زلزله با تأکید بر تاب‌آوری کالبدی (مورد: منطقه 10 شهرداری تهران)، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری. شماره 36. صص 1-21.

https://doi.org/20.1001.1.22285229.1398.10.36.1.3

تقوایی، آزیتا؛ رادفر، رضا؛ ناظمی اشنی، امیر؛ 1395. پابرجایی راهبردهای مشارکت اقتصادی دانشگاه‌ها در کشور با استفاده از روش سناریو، چهارمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در مدیریت. اقتصاد و علوم انسانی، تهران. صص 21-37.

https://www.sid.ir/fa/seminar/ViewPaper.aspx?ID=49741

تقی‌زاده، حسین؛ احمدنیا حلیمه‌‌جانی، احمد؛ 1400. نقش برنامه‌ریزی شهری در مواجهه با بحران طبیعی در شهر رشت، فصلنامه علمی تخصصی رویکردهای پژوهشی نوین در مدیریت و حسابداری. دوره 5. شماره 55. صص 188-201.

http://majournal.ir/index.php/ma/article/view/726

داداش‌پور، هاشم؛ عادلی، زینب؛ 1394. سنجش ظرفیت‌های تاب‌آوری در مجموعه شهری قزوین، دو فصلنامه علمی ـ پژوهشی مدیریت بحران. دوره 4. شماره 2. صص 73-84.

https://doi.org/20.1001.1.23453915.1394.4.2.6.6

رضایی، محمدرضا؛ رفیعیان، مجتبی؛ حسینی، سید مصطفی؛ 1394. سنجش و ارزیابی میزان تاب‌آوری کالبدی اجتماع‌های شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: محله‌های شهر تهران). فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش‌های جغرافیایی انسانی. دوره 47. شماره 4. صص 609-623.

https://doi.org/10.22059/JHGR.2015.51228

رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا؛ صادقلو، طاهره؛ 1397. تاب‌آوری اجتماعات محلی در برابر مخاطرات محیطی. چاپ اول. تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.

ساسان‌پور، فرزانه؛ سلیمانی، محمد؛ ضیائیان، پرویز؛ دلفان‌آذری، زهرا؛ 1394. جایگاه محله در توسعه پایدار شهر (مطالعه موردی: محله‌های منطقه 10 شهرداری تهران). فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش‌های جغرافیایی انسانی، دوره 47، شماره 1، صص 159-176.

https://doi.org/10.22059/JHGR.2015.51280

سرایی، محمدحسین؛ علیزاده شورکی، یحیی؛ 1398. برنامه‌ریزی پابرجا مبتنی بر سناریونویسی در حوزه گردشگری اجتماعی پایدار (مطالعه موردی: شهر میبد)، دو فصلنامه جغرافیای اجتماعی شهری. دوره 6. شماره 15. صص 1-17.

https://doi.org/10.22103/JUSG.2019.1988

عظیمی، محدثه؛ پورعزت، علی‌اصغر؛ 1397. بررسی امکان سناریوپردازی برای مدیریت بحران در شهر تهران (موردمطالعه: زلزله). فصلنامه علمی راهبرد. دوره 27. شماره 88. صص 61-81.

https://doi.org/20.1001.1.10283102.1397.27.3.3.1

فیروزی، محمدعلی؛ محمدی ده‌چشمه، مصطفی؛ شمسایی زفرقندی، فتح‌اله؛ سعیدی، جعفر؛ 1399. شناسایی پیشران‌های مؤثر بر تاب‌آوری شهرهای مرزی (مطالعه موردی: شهر آبادان)، نشریه بین‌المللی جغرافیا. سال هجدهم. شماره 66. صص 73-91.

https://doi.org/20.1001.1.27172996.1399.18.3.5.4

قاسمی، رضا؛ امیدوار، بابک؛ بهزادفر، مصطفی؛ 1399. مطالعه اثربخشی راهبردهای «فنی- کالبدی» و «اجتماعی- اقتصادی» در بهبود تاب‌آوری شهری در برابر زلزله. مجله پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری. دوره 8. شماره 1. صص 99-114.

https://doi.org/10.22059/JURBANGEO.2019.278571.1080

لطیفی، امین؛ زیاری، کرامت‌اله؛ نادری، سید مجید؛ 1400. تبیین مؤلفه‌های کلیدی افزایش تاب‌آوری کالبدی شهر تهران در برابر زلزله با رویکرد تحلیل ساختاری (نمونه موردی: منطقه 10). نشریه علمی- پژوهشی جغرافیا و مخاطرات محیطی. دوره 10. شماره 1. صص 161-182.

https://doi.org/10.22067/GEOEH.2021.69072.1026

ملک‌زاده، ندا؛ بزاززاده، مهدی؛ رفیعیان، مجتبی؛ 1395. شناسایی و تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر توسعه شهری با رویکرد آینده‌نگاری (مطالعه موردی: کلان شهر کرج)، دو فصلنامه جغرافیا و توسعه فضای شهری. دوره 3. شماره 2. صص 35-52.

https://doi.org/10.22067/GUSD.V3I2.49479

منزوی، مهشید؛ سلیمانی، محمد؛ تولایی، سیمین؛ چاوشی، اسماعیل؛ 1389. آسیب‌پذیری بافت‌های فرسوده بخش مرکزی شهر تهران در برابر زلزله (مورد: منطقه 12). فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش‌های جغرافیایی انسانی. دوره 42. شماره 73. صص 1-18.

https://jhgr.ut.ac.ir/article_24467.html

مهندسان مشاور بوم سازگان؛ 1385. گزارش طرح جامع (راهبردی- ساختاری) شهر تهران.

 

Alexander, D.E., 2013. Resilience and disaster risk reduction: An etymological journey. Natural Hazards and Earth System Science.https://doi.org/10.5194/nhess-13-2707-2013

Cutter, S. L., 2015. The Landscape of Disas ter Resilience Indicators in the USA. Natural Hazards, 80, 741–758.https://doi.org/10.1007/s11069-015-1993-2

Dixon, T., Eames, M., Britnell, J., Watson, G. B., & Hunt, M., 2019. Urban retrofitting: Identifying disruptive and sustaining technologies using performative and foresight techniques. Technological Forecasting and Social Change, 89, 131-144.

https://doi.org/10.1016/j.techfore.2013.08.027

Feofilovs, M., & Romagnoli, F., 2020. Assessment of Urban Resilience to Natural Disasters with a System Dynamics Tool: Case Study of Latvian Municipality, Journal of Environmental and Climate Technologies, vol. 24, No. 3, pp. 249–264.https://doi.org/10.2478/rtuect-2020-0101

Grubler, A. Ermoliev, Y. Kryazhimskiy, A., 2015. Coping with uncertainties-example of modeling approaches at IIASA. Technological Forecasting and Social change. 98:213-222.

https://doi.org/10.1016/j.techfore.2015.06.004

Jorm, A., 2015. Using the Delphi expert consensus method in mental health research, Australian & NewZealand Journal of Psychiatry, Volume 10, 887-897.

https://doi.org/10.1177/0004867415600891

Lee, K. Chun, H. Song, J., 2018. New Strategies for Resilient Planning in response to Climate Change for Urban Development, Procedia Engineering, No 212 , 840–846.

https://doi.org/10.1016/j.proeng.2018.01.108

Mahmud, J., 2012. City foresight and development planning case study: Implementation of scenario planning in formulation of the Bulungan development plan, Journal of Futures, Volume 43, Netherlands, 697–706.https://doi.org/10.1016/j.futures.2011.05.011

Ravetz, J. Miles, I. D., 2017. Foresight in cities: on the possibility of a “strategic urban intelligence”. foresight, 18(5), 469-490.https://doi.org/10.1108/FS-06-2015-0037

Robinson, T. R., 2020. Scenario ensemble modelling of possible future earthquake impacts in Bhutan, Journal of  Natural Hazards, Volume 103, 3457-3478.

https://doi.org/10.1007/s11069-020-04138-x

Schwartz, P., 1996. The art of the long view: Planning for the future in an uncertain world. New York, NY: Currency Doubleday. 272 p.

UN-Habitat , 2019. Summary report of the Expert Group Meeting for the Future of Asian and Pacific Cities report, Chapter 1: Urban and Territorial Planning. Nanjing: UN-Habitat and others.