مقابله با خشکیدگی جنگل‏های زاگرس با رویکردهای جمع آوری آب باران و حفظ رطوبت خاک به‏منظور مدیریت پیامدهای محیط زیستی آن

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمانشاه

2 سازمان تحقیقات و آموزش کشورزی

3 اداره کل منابع طبیعی کرمانشاه

4 پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری

چکیده

جنگل‌های بلوط زاگرس نقش ارزنده‏ای در تغذیه آب‌های زیر زمینی، پایداری کشاورزی، حفاظت خاک و کنترل سیل دارند. بااین‌وجود، تغییرات اقلیمی از جمله کاهش بارش موجب خشکیدگی بخش قابل توجهی از این منابع ارزشمند شده است. هدف از اجرای این تحقیق یافتن رویکردهای مناسب سازگاری با تغییرات اقلیمی به‏منظور کاهش شدت خشکیدگی درختان جنگلی از طریق استحصال آب باران و ذخیره آن در خاک بود که در بخشی از جنگل‏های استان کرمانشاه در قالب طرح آزمایشی بلوک‌های کامل تصادفی انجام یافت. تیمارهای مورد آزمایش شامل بانکت+قرق، قرق، بانکت بدون قرق و شاهد با سه تکرار بودند. بانکت‏ها به‌طور منقطع و هلالی شکل به‏طول 7 متر و فاصله تقریبی چهار متر به شکل زیگزاکی ایجاد شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که اعمال تیمار بانکت+قرق بعد از سه سال، موجب کاهش خشکیدگی 37 پایه و احیای 19 پایه در هکتار (در مقایسه با تیمار شاهد) گردید (درمجموع 57 پایه). تیمار قرق گرچه موجب احیای پایه‏های خشکیده نگردید، اما موجب کاهش تشدید خشکیدگی به تعداد 38 پایه در هکتار گردید. تأثیر تیمار بانکت بدون قرق منجر به کاهش خشکیدگی به تعداد شش پایه در هکتار به دلیل عدم حفاظت و چرای دام شد. نهایتاً افزایش معنی‏دار کربن آلی خاک و بهبود جرم مخصوص ظاهری نیز بر اثر اعمال تیمارهای بانکت و قرق به دست آمد که به‌نوبه خود منجر به افزایش ظرفیت ذخیره رطوبت خاک شدند. بر اساس نتایج این تحقیق، فائق آمدن بر خشکیدگی جنگل‏های زاگرس مستلزم مدیریت مستقیم و جامع جنگل‏ها با رویکردهایی مبتنی بر سازگاری با شرایط خشکسالی و حذف عوامل تخریب، به‌ویژه عوامل برهم زدن نیمرخ خاک مانند شخم و کاربرد ماشین‏آلات سنگین در عرصه‏های جنگلی است. اساس این رویکردها حفظ رطوبت خاک، سازگاری با شرایط خشکسالی، حذف عوامل تشدید خشکیدگی درختان جنگلی و تداوم پژوهش‌های بیشتر است.

کلیدواژه‌ها


بهمنش، جواد؛ آزاد طلاتپه، نسرین؛ منتصری، مجید؛ رضایی، حسین و خلیلی، کیوان؛ 1394. اثر تغییر اقلیم بر تبخیر-تعرق مرجع، کمبود بارندگی و کمبود فشار بخار هوا در ارومیه. نشریه دانش آب و خاک. شماره25 (2). صص 91-79.
بی‏نام، 1392. علل خشکیدگی جنگل‏های زاگرس. سه‌شنبه ۱ بهمن ۱۳۹۲ - ۰۹:۵۳خبرگزاری مهر (شناسه خبر 2218286).
جلالی نادر؛ داودی محمد هادی و ایران منش، فرزاد؛ 1389. منشاءیابی طوفان‌های گرد و غبار مناطق غرب و جنوب غرب کشور با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای. گزارش نهایی طرح تحقیقات به شماره ثبت 1628/89 ، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری.
زارع، حمید؛ مبین، خلیل و حسن پور، ابوالقاسم؛ 1393. روش نگهداری درخت انجیر دیم در شرایط خشکسالی، مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی استان فارس، گزارش شماره ۵-۱.
زراعت‏پیشه، مجتبی؛ خرمالی، فرها؛ کیانی، فرشاد و پهلوانی، محمدهادی؛ 1391. مطالعه کانی‌های رسی در خاکهای تشکیل شده بر روی مواد مادری لسی در یک توالی اقلیمی در استان گلستان. مجله پژوهش‌های خاک (علوم آب و خاک)، شماره الف (26). صص316-303.
سپهوند، کیوان؛ 1392. قاچاق بذر بلوط به کشورهای حاشیه خلیج فارس/ تهدید تازه برای بلوط‌ها و سنجاب‌های زاگرس (کارشناس اداره حقوقی اداره کل محیط زیست استان لرستان). خبرگزاری مهر به نقل از خبرگزاری فارس (شناسه خبر: 2186082 - دوشنبه ۱۱ آذر ۱۳۹۲ - ۰۸:۴۵)
شیرانپور، بهارک؛ بهرامی، امیر و شعبانپور، محمود؛ 1391. تأثیر تغییر کاربری جنگل به باغ چای بر حاصلخیزی خاک در استان گیلان. نشریه آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی). شماره 4. صص 831-826.
صادقزاده، محمد ابراهیم؛ زارع‏زاد ریحانی، رضا؛ فرج‏نیا، حیدر؛ 1390. بررسی روش‌های ماندگاری رطوبت در پروفیل خاک در سامانه‌های سطوح آبگیر لوزی شکل در ایستگاه خواجه. پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری (گزارش نهایی پروژه تحقیقاتی به شماره ثبت 39918 سازمان آموزش و تحقیقات کشاورزی).
قیطوری، محمد؛ حشمتی، مسیب و پرویزی،یحیی؛ 1390. بررسی کارایی سه سامانه جمع آوری رواناب باران در تولید آب در استان کرمانشاه. اولین کنفرانس ملی سامانه‌های سطوح آبگیر باران. تهران اردیبهشت 1390.
محمّدی، حسین و تقوی، فرحناز؛ 1384. روند شاخص‌های حدی دما و بارش در تهران. پژوهش‏های جغرافیایی. شماره 53 (پاییز). صص151-172.
Abahussain, A. A., Abdu, A. S., Al-Zubari, W. K., El-Deen, N. A., & Abdul-Raheem, M. (2002). Desertification in the Arab region: Analysis of current status and trends. Journal of Arid Environment, 51(4), 521–545.
Ali, A., Yazarb, A., Aalc, A. A., Oweisd, A., & Hayekd, P. (2010). Micro-catchment water harvesting potential of an arid environment. Agricultural Water Management, 98(1), 96–104.
Allen, C. D., Macalady A. K., Chenchouni, H., Bachelet, D., McDowell, M., Vennetier, M., Kitzberger, T., Rigling, A., & Breshears, D. (2010). A global overview of drought & heat-induced tree mortality reveals emerging climate change risks for forests. Forest Ecology & Management, 259(4), 660–684.
Ball, B. C. (2012). No-till in northern, western & south-western Europe: A review of problems and opportunities for crop production and the environment. Soil & Tillage Research, 118, 66-87.
Blanco, H., & Lal, R. )2008(. Principles of soil conservation and management. New York: Springer.
Clark, J. S., Iverson, L., Woodall, C. W., Allen, C. D., Bell, D. M., Bragg, D.C., D'Amato, A.W., Davis, F.W., Hersh, M.H., Ibanez, I., Jackson, S.T., Matthews, S.1., Pederson, N., Peters, M.,,Schwartz, M.W.,Waring, K.M., Zimmermann, N.E..(2016). The impacts of increasing drought on forest dynamics, structure, and biodiversity in the United States. Global Change Biology, 22(7), 2329–2352.
FAO. (2010). Global Forest Resources Assessment 2010, Forestry Paper, Main report (163), Rome. http://www.fao.org/home/en
FAO. (2016). Global Forest Resources Assessment 2015; How are the world’s forests changing? (2nd ed.). Rome. http://www.fao.org/home/en
Gerivani, H., Lashkaripour, G. R., Ghafoouri, M., & Jalali, N. (2011). The source of dust storm in Iran: A case study based on geological information and rainfall data. Carpathian Journal of Earth & Environmental Sciences, 6(1), 297– 308.
Gordon, E., Grant, C. L., & Allen, C. D. (2013). Watering the forest for the trees: An emerging priority for managing water in forest lascapes. Frontiers in Ecology & the Environment, 11(6), 314-321.
Heshmati, M., Gheitury, M., Parvizi, Y., & Hosseini, M. (2015). Effect of converting forest to rainfed on spatial variability of soil chemical properties in the Zagros Forest, West Iran. Ecopersia, 3(4), 1161-1174.
Heshmati, M., Majid, N. M., Shamshuddin, J., Ghaituri, M., & Arifin, A. (2013). Effects of soil & rock mineralogy on soil erosion features in the Merek Watershed, Iran. Journal of Geographic Information System, 5, 248-257.
Le Houerou, H. N. (1996). Climate change, drought & desertification. Journal of Arid Environments, 34(2), 133-185.
Malekian, R., Namiranian, M., & Feghhi. J. (2013). Studding the effective factors in selection of understory farming and their effects on forest using GIS. GIS Development, http://geospatialmedia.net
Miri, A., Ahmadi, H., Ghanbari, A., & Moghaddamnia, A. (2007). Dust storm impacts on air pollution and public health under hot and dry climate. International Journal of Energy & Environment, 1(2), 101-105.
Morello, L. (2014). Unploughed fields take edge off heatwaves. No-till agriculture could cool Europe's hottest days by up to two degrees. Nature, No: 2014.15438. doi:10.1038/nature
Negassa, W., Price, R., Basir, A., Snapp, S., & Kravchenko, A. (2015). Cover crop and tillage systems effect on soil CO2 and N2O fluxes in contrasting topographic positions. Soil & Tillage Research, 154, 64–74.
Newton, A. C. (2007). Biodiversity & conservation in fragmented forest landscapes. CABI Publishing.
Owliaie, H. R., Abtahi, A., & Heckr, R. J. (2006). Pedogenesis & clay mineralogical investigation of soils formed on gypsiferous & calcareous materials, on a transect, southwestern Iran. Geoderma, 134(1-2), 62-81.
Polyakov, V. O., & Lal, R. (2008). Soil organic matter and CO2 emission as affected by water erosion on field run-off plots. Geoderma, 143(1-2), 216-222.
Rehman, O., Rashid, R., Kausar, R., & Alvi, S. (2014). Microcatchment techniques for efficient utilization of stored rain water, International Journal of Agriculture and Crop Science. 7(13), 1304-1311.
Rey, F. (2003). Influence of vegetation distribution on sediment yield in forested Marly Gullies. Catena, 50(2-4), 549–562.
Rosenfeld, D., Rudich, Y., & Lahav, R. (2001). Desert dust suppressing precipitation: A possible desertification feedback loop. Geophysics, 98(11), 5975-5980.
Sepahvnd T., & Z&ebasiri, M. (2014). Evaluation of oak decline with local resident, opinions in Zagros forests, Iran. Scholarly Journal of Agricultural Science, 4(4), 231-234.
CAPTCHA Image