تحلیل آسیب پذیری زیرساخت‌های روبنایی در برابر سیل با تاکید بر روش AHP Fuzzy (مورد مطالعه: شهر خرم آباد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• امیر رحیمی ¹
• مهین نسترن ²

¹ کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری ، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

² دانشیار گروه شهرسازی ، دانشکده معماری و شهرسازی ، دانشگاه هنر اصفهان ، اصفهان، ایران

10.22067/geoeh.2025.89239.1506

چکیده

سیلاب به دلیل تخریب گسترده و خسارات اقتصادی بسیار زیاد به عنوان یکی از متداول ترین بلایای طبیعی شناخته می شود. شهر خرم آباد به دلیل تجارب سیل خیزی در سال­ های اخیر و موقعیت دره­ ای بودن شهر، بارش ­های فراوان، وجود رودخانه ­ها در شهر(خرم رود و کرگانه)، دست کاری در حریم و بستر رودخانه ­ها، جزء شهرهای در معرض مخاطره سیلاب می باشد. یکی از روش­ های بررسی و تحلیل آسیب پذیری سیل و زیرساخت های شهری درمعرض سیل، استفاده از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی(Ahp Fuzzy) به منظور شناسایی پهنه های سیل خیز و آسیب پذیر سیل می باشد، دراین پژوهش، از 12 معیار(بافت فرسوده، تراکم جمعیت، شبکه معابر، کاربری، ارتفاع، شیب، جهت شیب، زمین شناسی، فاصله از رودخانه، خاک‌شناسی، فرونشست زمین و میزان بارندگی) به منظور تهیه نقشه ­ی پهنه ­های آسیب پذیر سیل استفاده شد. مطابق روش فرآیند تحلیلی سلسله مراتبی، معیارها توسط کارشناسان امتیازدهی و سپس در نرم افزار Expert Choice  وزن دهی شدند و با استفاده از مدل منطق فازی، نقشه لایه ­های اطلاعاتی معیارها مورد فازی سازی قرار گرفتند. در نهایت با همپوشانی نقشه های وزن دهی شده برای هر معیار در نرم افزار Arc Gis ، نقشه پهنه ­های سیل خیز و آسیب پذیر تهیه شد. باهمپوشانی نقشه پهنه بندی شده سیل با نقشه پراکنش زیرساخت های روبنایی، نقشه­ ی نهایی آسیب پذیری زیرساخت های روبنایی شهر خرم آباد تهیه گردید. نتایج تحلیل ها نشان داد که17/38 %  از زیرساخت‌های روبنایی در معرض آسیب­ پذیری زیاد و خیلی زیاد سیل قرار دارند و کاربری‌های اداری و تجاری به ترتیب بیشترین آسیب‌پذیری وکاربری­ های فرهنگی و مذهبی کمترین آسیب پذیری را در برابر سیل دارند. درنهایت با شناسایی پهنه های سیل خیز و آسیب پذیر سیل، لازم است اقداماتی به منظور افزایش ایمنی و مقاوم سازی زیرساخت ­ها درجهت کاهش آسیب پذیری­ های ناشی سیل، توسط مدیران و کارشناسان شهری انجام گیرد.

کلیدواژه‌ها

• آسیب‌پذیری سیلاب
• روش سلسله مراتب فازی (FAHP)
• نرم‌افزار ArcGIS
• شهر خرم‌آباد
• تأسیسات شهری
• ارزیابی ریسک
• تحلیل مکانی

موضوعات

• مخاطرات محیط‌ های شهری و مدیریت ‌شان

---

©2025 The author(s). This is an open access article distributed under Creative Commons Attribution 4.0 International License (CC BY 4.0)

مراجع

Aghaei, S., & Maziar, M. (2007). Logical decision making using Expert Choice software. Arkan Danesh Publications. https://arkan-danesh.com

Arulbalaji, P., Padmalal, D., & Sreelash, K. (2019). GIS and AHP Techniques Based Delineation of Groundwater Potential Zones: a case study from Southern Western Ghats, India. Scientific Reports, 9(1),2086, 2045-2322. https://doi.org/10.1038/s41598-019-38567-x

Azarmehr, A., & khosh niyat, M. (2021). Flood Vulnerability Assessment Using Analytic Hierarchy Process (AHP). Case Study: District 6 of Tehran Municipality. The 7th Annual International Congress on Civil Engineering, Architecture and Urban Development.[In Persian] https://civilica.com/doc/1373853/

Birkmann, J., Welle, T., Solecki, W., Lwasa , S., & Garschagen, M. (2016). Boost resilience of small and mid-sized cities. Nature Journal, 537(7622), 605-608. https://doi.org/10.1038/537605a

Dano, U., Balogun, A.-L., Matori , A.-N., Yusouf, K., Abubakar, I., Said Mohamed, M., . . . Pradhan, B. (2019). Flood Susceptibility Mapping Using GIS-Based Analytic Network Process: A Case Study of Perlis, Malaysia. Water Journal, 11(3),615,. https://doi.org/10.3390/w11030615

Dottori, F., Mentaschi, L., Bianchi, A., Alfieri, L., & Feyen, L. (2023). Cost-effective adaptation strategies to rising river flood risk in Europe. Nature Climate Change, 13(2), 196-202. https://doi.org/10.1038/s41558-022-01540-0

Dutta, P., & Deka, S. (2024). A Novel Approach to Flood Risk Assessment: Synergizing with Geospatial based MCDM-AHP Model, Multicollinearity, and Sensitivity Analysis in the Lower Brahmaputra Floodplain, Assam. Journal of Cleaner Production, 467, 142985. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2024.142985

Ekmekcioglu, O., Koc, K., & Ozger, M. (2021). District based flood risk assessment in Istanbul using fuzzy analytical hierarchy process. Stochastic Environmental Research and Risk Assessment, 35(2), 617-637. https://doi.org/10.1007/s00477-020-01924-8

Esmaeili Alavijeh, E., Karimi, S., & Alavipoor, F. (2016). Vulnerability Assessment in Urban Areas against Flood with Fuzzy Logic (case study: Tehran District 22). Environmental Science and Technology, 22(3), 349-361. [In Persian] https://doi.org/10.22034/jest.2020.10940

Gacu, J., Monjardin, C., Senoro, D., & Tan, F. (2022). Flood Risk Assessment Using GIS-Based Analytical Hierarchy Process in the Municipality of Odiongan, Romblon, Philippines. Natural-Hazards Risk Assessment for Disaster Mitigation, 12(19), 9456. https://doi.org/10.3390/app12199456

General Population and Housing Census. (2016). Statistical Center of Iran. https://amar.org.ir/population-and-housing-census#app3146

Ghodsipour, S. (2019). Analytical Hierarchy Process (AHP). Amirkabir University of Technology. [In Persian] http://publication.aut.ac.ir/fa/book

Heidarizadeh, K., Rahimi, S., Zahrakar, N., & Jodaki, R. (2019). Investigation of the flood incident in Khorramabad city. 9th International Congress on Health in Accidents and Disasters. [In Persian] https://civilica.com/doc/929493/

Iranian Red Crescent Society. (2019). Khorramabad: Tabnak Report. https://www.tabnak.ir/fa/news/889243

Khorramabad city comphersive plan. (2020). Detailed plan of Khorramabad city. Retrieved from Khorramabad Municipality. http://khorramabad.ir

Malik, S., Chandra Pal, S., Chowdhuri, I., Chakrabortty, R., Roy, P., & Das, B. (2022). Prediction of highly flood prone areas by GIS based heuristic and statistical model in a monsoon dominated region of Bengal Basin. Society and Environment, 19:100343. https://doi.org/10.1016/j.rsase.2020.100343

Mokhtari Hashi , H., & Rahimi, D. (2016). Zoning of Flood risk in Human and Economic activities centers of South Khorasan Province using the Fuzzy Logic System. Geography and Environmental Planning, 27(1) ,199-216. [In Persian] https://doi.org/10.22108/gep.2016.21366

Rad, M., Vafakhah, M., & Gholamali Fard, M. (2018). Flood mapping using HEC-RAS hydraulic model in part of Khorramabad watershed. Journal of Natural Environmental Hazards, 7(16),211-226. [In Persian] https://doi.org/10.22111/jneh.2017.3343

Rezaei Rashno, T., & Haghzad, A. (2015). Urban Planning and Natural Disaster Crisis Management (Floods) Case Study: Khorramabad City. In The First International Conference on Geographical Sciences. [In Persian] https://civilica.com/doc/562117

Salehi, E., Rafie, Y., Farzadbehtash, M., & Agha Babaei, M. (2013). Urban Flood Hazard Zonation Using GIS and Fuzzy-Ahp Analysis Case Study:Tehran City. Journal of Environmental Studies, 39(3), 179-188. [In Persian]  https://doi.org/10.22059/jes.2013.35901

Saucedo, J., Salais, T., Aguilar, R., & Marmolejo-Sa, J. (2024). Selecting the Distribution System using AHP and Fuzzy AHP Methods. Mobile Networks and Applications, 29(1),235-242. https://doi.org/10.1007/s11036-023-02290-9

Servati, M. R., Ahmadi, M., Nosrati, K., & Mezbani, M. (2013). Flood Potential Zonation In Sarab Of DarrehShahr Drainage Basin. Journal Geography, 11(36), 55-77. [In Persian] https://sid.ir/paper/150395/fa

Shaluf, I. (2007). An overview on disasters  Disaster  Prevention and Management. International Journal, 16(5),687-703. https://doi.org/10.1108/09653560710837000

Sharafi, S. (2022). Assessing the Role of Floods in Changing the Bed of Rivers and its Impact on Rural Communities (Case study: Khorramabad River). Geography and Development, 19(65),127-152. [In Persian]  http://dx.doi.org/10.22111/J10.22111.2021.6521

Sheikh Alishahi, N., Jamali, A., & Hassanzadeh Nafouti, M. (2016). Flood Zoning Using a River Analysis Hydraulic Model (Case Study: Manshad Watershed - Yazd Province). Geographic Space Journal, 16(53),77-96.[In Persian] http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/article-1-2350-fa.html

Vejdani Nozar, A., & Givehchi, S. (2022). Presenting a flood risk assessment model in Hamedan Province to classify vulnerability and possible consequences in population centers. Housing and the Rural Environment, 42(181), 119-132. [In Persian] https://doi.org/10.22034/42.181.119

Xiong, J., Wang, Z., Guo, S., Wu, X., Yin, J., Wang, J., ... &  Gong, Q. (2022). High effectiveness of GRACE data in daily-scale flood modeling: case study in the Xijiang River Basin, China. Natural Hazards, 113(24), 1-20. https://doi.org/10.1007/s11069-022-05312-z

Yang, X. I., Ding, J. H., & Hou, H. (2013). Application of a triangular fuzzy AHP approach for flood risk evaluation and response measures analysis. Natural Hazards, 68, 657–674. https://doi.org/10.1007/s11069-013-0642-x

Zebardast, E. (2011). Aplication of Analytic Hierarchy Process in Urban and Reginal Planning. Journal of Fine Arts: Architecture and Urban Planning, 10, 14-20. [In Persian] https://doi.org/20.1001.1.22286020.1389.2.41.7.4

Ziari, K., Rajai, S., & Darabkhani, R. (2020). Flood Zoning Using Hierarchical Analysis and Fuzzy Logic in GISCase Study: Ilam City. Crisis Management, 10(1). [In Persian] https://doi.org/20.1001.1.23453915.1400.10.1.2.2