تعیین عوامل مؤثر بر سیل‌خیزی رودخانه گرگانرود و ریز پهنه‌بندی خطر سیلاب شهرستان آق‌قلا با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی AHP

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد آب و سازه‌های هیدرولیکی، دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، سمنان، ایران

2 استادیار گروه نقشه‌برداری، دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، سمنان، ایران

3 دانشیار گروه مهندسی آب و محیط‌زیست، دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، سمنان، ایران

چکیده

هدف از تحقیق حاضر بررسی معیارهای مؤثر در سیل‌خیزی رودخانه گرگانرود در محدوده شهرستان آق‌قلا است. پنج معیار کلی و 18 زیرمعیار فرعی مؤثر در ایجاد سیلاب رودخانه گرگانرود و شهرستان آق‌قلا، شناسایی و با روش سلسله‌مراتبی AHP معیارها و زیرمعیارها وزن‌دهی شده و لایه‌های آن‌ها در نرم‌افزار ArcMap همپوشانی و نقشۀ خطر سیل شهرستان آق‌قلا تهیه شد. معیارهای توپوگرافی و مورفولوژی به ترتیب با اوزان 353/0 و 333/0 بیشترین تأثیر در به وجود آمدن سیلاب را داشتند. 19/14 درصد از مساحت شهرستان آق‌قلا در پهنه خطر خیلی‌کم (مناطق غربی و جنوبی شهرستان با توجه به توپوگرافی مناسب و دور بودن از حریم رودخانه)، 1/18 درصد در پهنۀ خطرکم (شمال‌غرب شهرستان با توجه به وجود مناطق باتلاقی و شوره‌زار)، 95/11 درصد در پهنه خطرمتوسط (شمال شهرستان با توجه به باتلاقی و تپه‌ماهوری بودن منطقه و جنوب شهرستان)، 66/29 درصد در پهنه خطرزیاد (جنوب‌شرق شهرستان به دلیل نزدیکی به رودخانۀ گرگانرود و زیرشاخه‌های رودخانه قره‌سو و غرب شهرستان به دلیل شرایط نامناسب مورفولوژی و شیب بسیارکم بستر رودخانه) و 1/26 درصد از شهرستان آق‌قلا در پهنه خطر خیلی‌زیاد (مرکز شهرستان و اطراف رودخانه گرگانرود با توجه به وضعیت توپوگرافی و مورفولوژی رودخانه) قرار دارند. دیواره‌سازی و تثبیت قوس خارجی پیچانرودها در محدوده روستاهای سلاق‌یلقی تا قانقرمه، لایروبی رودخانه در نزدیکی پل‌ها، تغییر کاربری اراضی متجاوز به حریم رودخانه، لایروبی و بسترسازی مناسب در محدوده شهری رودخانه گرگانرود و زهکشی و کانال‌کشی مناسب با شرایط توپوگرافی مناطق مرکزی شهرستان از اقداماتی است که به کاهش خطر سیل در شهرستان آق‌قلا کمک می‌نماید.

چکیده تصویری

تعیین عوامل مؤثر بر سیل‌خیزی رودخانه گرگانرود و ریز پهنه‌بندی خطر سیلاب شهرستان آق‌قلا با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی AHP

کلیدواژه‌ها


اصغرپور، محمدجواد؛ 1397. تصمیم‌گیری‌های چندمعیاره. انتشارات دانشگاه تهران. فصل دوم. صص 95-101.
آذرنگ، فرهنگ؛ تلوری، عبدالرسول؛ صدقی، حسین؛ شفاعی بجستان، محمود؛ 1395. اثرات احداث سدهای بزرگ بر شرایط جریان و پارامترهای هیدرولیکی رودخانه (مطالعه موردی: رودخانه کرخه پایین‌دست سد مخزنی). مجله علمی پژوهشی آب‌وخاک. صص 11-27.
آقایی، شیما؛ مازیار، محمدرضا؛ 1386. تصمیم‌گیری منطقی با بهره‌گیری از نرم‌افزار Expert Choice2000. انتشارات اردکان دانش. اصفهان. ص 6.
بدیعی‌زاده، سامان؛ بهره‌مند، عبدالرضا؛ آرامی، عبدالحسن؛ سبحانی، آمنه؛ 1391. بررسی تحلیلی معیارهای هیدرولیکی و آسیب‌پذیری در پهنه‌بندی خطر سیلاب شهری با استفاده از تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره. سومین همایش ملی مقابله با بیابان‌زایی و توسعه پایدار تالاب‌های کویری ایران. اراک: دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک. صص 3-5.
بزرگ‌حداد، امید؛ خسروشاهی اصل، سارا؛ زارع‌زاده، محبوبه؛ جوان، پوریا؛ 1392. توسعه مدل شبیه‌سازی-بهینه‌سازی در حفاظت مناطق سیل‌گیر. نشریه آب‌وخاک (علوم و صنایع کشاورزی). جلد 27. شماره 3. صص 462-471.
حسین‌زاده، محمدمهدی؛ اسماعیل‌پور، نادر؛ زنگی‌آبادی، سیدمحمدعلی؛ 1394. ارزیابی رابطه SCS-CN در تعیین میزان رواناب با استفاده از نرم‌افزار Arc-GIS مطالعه موردی: حوضه آبریز سلطانی. اولین کنفرانس بین‌المللی علوم جغرافیایی. شیراز: موسسه عالی علوم و فناوری خوارزمی. ص 3.
حیدری، علی؛ امامی، کامران؛ برخوردار، مهرداد؛ مرادی، شادی؛ 1385. پیش‌بینی و هشدار سیلاب. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. شابک: 964-6668-58-5. صص 149-150.
 درخشان، شهرام؛ ضیائیان فیروزآبادی، پرویز؛ بخشی‌پور، امیدرضا؛ 1385. بررسی کارآیی مدل‌های مختلف در مکانیابی پخش سیلاب با استفاده از GIS مطالعه موردی حوضه دویرج ایلام. هفتمین سمینار بین‌المللی مهندسی رودخانه. اهواز: سازمان آب و برق خوزستان. دانشگاه شهید چمران اهواز. ص 6.
صالحی، اسماعیل؛ رفیعی، یوسف؛ فرزاد بهتاش، محمدرضا؛ آقابابایی، محمدتقی؛ 1392. پهنه‌بندی سیلاب شهری با استفاده از GIS و فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی فازی، مطالعه‌موردی: شهر تهران. محیط‌شناسی. سال سی و نهم. شماره 3. صص 188-179.
عبدی‌نژاد، پرویز؛ حیدری، اصغر؛ حسینی، احمد؛ 1394. تشکیل بانک اطلاعاتی و پایگاه داده‌های مشخصات عمومی رودخانه‌ها و مسیل‌های استان زنجان در محیط GIS. اولین کنفرانس ملی مهندسی فناوری اطلاعات مکانی. تهران: دانشکده مهندسی نقشه‌برداری دانشگاه صنعتی خواجه‌نصیرالدین طوسی. ص 9.
عسگری، شمس‌الله؛ احمدی، مهدی؛ همتی، موسی؛ 1394. فرسایش کناری رودخانه‌ چرداول با استفاده از مدل HEC-RAS و GIS. مجله تحقیقات جغرافیایی. شماره 30. صص 71-80.
عطایی، محمد؛ 1388. تصمیم‌گیری چندمعیاره. انتشارات دانشگاه صنعتی شاهرود. صص 19-45.
قلی‌نژاد، جواد؛ ظهیری، عبدالرضا؛ دهقانی، میراحمد؛ 1391. شبیه‌سازی یک‌بعدی و دوبعدی جریان‌های سیلابی در رودخانه‌ها (مطالعه موردی: رودخانه گرگانرود ایستگاه هیدرومتری آق‌قلا). مجله پژوهش‌های حفاظت آب‌وخاک. دوره نوزدهم. شماره چهارم. صص 103-119.
گنجی، کامران؛ قره‌چلو، سعید؛ احمدی، احمد؛ 1399. بررسی اثر شاخص‌های مورفولوژیکی رودخانه گرگانرود بر پهنه‌های سیلاب با استفاده از داده‌های سنجش‌ازدور و تحلیل‌های مکانی (منطقه مطالعاتی: شهر آق‌قلا). نشریه علمی جغرافیا و مخاطرات محیطی. دانشگاه فردوسی مشهد. دوره 9. شماره 3 - شماره پیاپی 35. صص 225-205. DOI: 10.22067/GEOEH.2020.67016.0
نظری‌ها، مهرداد؛ علی، نقی‌خانی؛ قیاسی، بهزاد؛ یوسفی، علی؛ 1392. بررسی عوامل مؤثر بر ریخت‌شناسی (مورفولوژی) آبراهه‌ها و رودخانه‌ها. اولین همایش ملی مهندسی و مدیریت کشاورزی، محیط‌زیست و منابع طبیعی پایدار. همدان، انجمن ارزیابان محیط‌زیست هگمتانه. صص 648-655.
 
Ali, S.A., Khatun, R., Ahmad, A., Ahmad, S.N., 2019. Application of GIS-based analytic hierarchy process and frequency ratio model to flood vulnerable mapping and risk area estimation at Sundarban region, India. Modeling Earth Systems and Environment. Springer International Publishing 5(3):1083–1102. DOI: 10.1007/s40808-019-00593-z.
Chakraborty, S., Mukhopadhyay, S., 2019. Assessing flood risk using analytical hierarchy process (AHP) and geographical information system (GIS): application in Coochbehar district of West Bengal, India. Natural Hazards. Springer Netherlands 99(1):247–274. DOI: 10.1007/s11069-019-03737-7.
Di Baldassarre, G., Uhlenbrook, S., 2012. Is the current flood of data enough? A treatise on research needs for the improvement of flood modelling. Hydrological Processes 26(1):153–158. DOI: 10.1117/12.2194449
Ganji, K., Gharachelou, S., Ahmadi, A., 2019. Urban’s river flood analysing using sentinel-1 data  case study: (gorganrood, aq’qala). International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences - ISPRS Archives 42(4/W18):415–419. DOI: 10.5194/isprs-archives-XLII-4-W18-415-2019
Pradhan, B., 2009. Flood susceptible mapping and risk area delineation using logistic regression, GIS and remote sensing. Journal of Spatial Hydrology. Journal of Spatial Hydrology 9(2):1–18.
Sadek, M., Li, X., 2019. Low-Cost Solution for Assessment of Urban Flash Flood Impacts Using Sentinel-2 Satellite Images and Fuzzy Analytic Hierarchy Process: A Case Study of Ras Ghareb City, Egypt. Advances in Civil Engineering 2019. DOI: 10.1155/ 2019/2561215
Xu, H., 2006. Modification of normalised difference water index (NDWI) to enhance open water features in remotely sensed imagery. International Journal of Remote Sensing 27(14):3025–3033. DOI: 10.1080/01431160600589179
 
CAPTCHA Image