بررسی وضعیت بوم‌شناختی منطقه جیرفت با توجه به تغییر کاربری اراضی طی دوره 30 ساله

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم خاک، دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان، رفسنجان، کرمان، ایران

2 دانشیار علوم خاک، دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان، رفسنجان، کرمان، ایران

3 مؤسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی (AREEO)، کرج، ایران

4 استاد علوم خاک، دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان، رفسنجان، کرمان، ایران

چکیده

این پژوهش باهدف بررسی وضعیت اکولوژیکی منطقه جیرفت تحت تأثیر تغییرات کاربری اراضی انجام شده ‌است. بدین منظور از تصویر ماهواره‌ای در سال 1990 (سنجنده TM از لندست 5) و سال 2020 (سنجنده OLI از لندست 8) برای استخراج دمای سطح زمین با کمک الگوریتم تک باندی و نقشه کاربری اراضی با روش طبقه­بندی ماشین بردار پشتیبان[1] (SVM) استفاده شد. در ادامه به‌منظور بررسی نقش پوشش اراضی در ایجاد جزایر حرارتی از شاخص سهم[2] (CI) و برای ارزیابی وضعیت اکولوژیکی از شاخص UTFVI[3] استفاده شد. نتایج نشان داد در سال 2020 مناطق بایر بیشترین تغییر کاربری را نسبت به سال 1990 داشتند (کاهش 7300 هکتار) و مناطق ساخت انسان، پهنه کشاورزی و سطوح آبی افزایش داشته‌اند. همچنین بر اساس نتایج شاخص سهم کاربری اراضی مناطق بایر و رخنمون سنگی بیشترین و سطوح آبی و مرتع کمترین سهم را در تشکیل جزایر حرارتی در سال‌های 1990 و 2020 داشته‌اند. کاهش مناطق بایر و افزایش سطوح آبی، کاربری کشاورزی و باغات باعث بهتر شدن وضعیت اکولوژیکی نسبت به سال 1990 شده است؛ درحالی‌که دمای سطح زمین در سال 2020 به میزان 11 درجه افزایش داشته است. با توجه به نتایج می‌توان گفت بااینکه وضعیت اکولوژیک منطقه در وضعیت مناسب‌تری نسبت به سال 1990 قرار دارد؛ اما وجود اراضی بیابانی و رخنمون‌های سنگی اطراف جیرفت باعث تشکیل جزایر حرارتی در منطقه جیرفت شده است.

چکیده تصویری

بررسی وضعیت بوم‌شناختی منطقه جیرفت با توجه به تغییر کاربری اراضی طی دوره 30 ساله

کلیدواژه‌ها


احمدی، بهروز؛ قربانی، اردوان؛ صفرراد، طاهره؛ سبحانی، بهروز؛ 1393. بررسی دمای سطح زمین در رابطه با کاربری و پوشش اراضی با استفاده از داده‌های سنجش‌ازدور. مجله سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، سال 6، شماره 1، 77-61. https://journals.iau.ir/article_516774.html
آرخی، ص؛ ادیب­نژاد، م، 1390. ارزیابی کارایی الگوریتم­های ماشین بردار پشتیبان جهت طبقه­بندی کاربری اراضی با استفاده از داده­های ماهواره­ای ETM+  لندست (مطالعه موردی: حوزه سد ایلام). فصلنامة علمی-پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران. جلد 18، شمارة 3، صفحة 440- 420 .  https://www.sid.ir/paper/107095/#downloadbottom
امیدوار، کمال؛ مویدفر، سعیده؛ فاطمی، مهران؛ نارنگی فرد، مهدی؛ 1399. ارزیابی ارتباط کاربری اراضی شهری و جزایر حرارتی مطالعه موردی: شهر بیابانی یزد. فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال سیزدهم، شماره 4، 17-1. https://journals.iau.ir/article_674239.html
انصاری، محمدرضا؛ نوروزی، آذین؛ 1400. بررسی تغییرات دمای سطح زمین با کاربری اراضی در کانون گردوغبار جنوب شرق اهواز با استفاده از تصاویر ماهواره لندست 8. مجله تحقیقات آب‌وخاک ایران، دوره 52، شماره 7، 1840-1826. https://doi.org/10.22059/ijswr.2021.324040.668978
بابایی‌فینی، ام‌السلمه؛ 1394. بررسی رابطه دمای سطح زمین و شاخص بهنجار شده پوشش گیاهی در محیط شهری (مطالعه موردی: کلانشهر اصفهان). فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال 8، شماره 29، 90-75. https://dorl.net/dor/20.1001.1.20085656.1394.8.29.5.6
جمالی، زهرا؛ اونق، مجید؛ سلمان‌ماهینی، عبدالرسول؛ 1398. تحلیل ارتباط دمای سطح زمین با کاربری اراضی و شاخص اختلاف گیاهی نرمال شده در دشت گرگان. مجله برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره 23، شماره 3، 194-176.
درویشی، شادمان؛ رشیدپور، مصطفی؛ سلیمانی، کریم؛ 1398. بررسی ارتباط تغییرات کاربری اراضی با دمای سطح زمین با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای مطالعه موردی: شهرستان مریوان. مجله جغرافیا و توسعه، شماره 54. 162-143. https://doi.org/10.22111/gdij.2019.4361
زارع، محمد؛ تیموریان، تیمور؛ جوری، محمدحسن؛ 1395. پایش تغییرات کاربری اراضی/ پوشش با استفاده از شاخص‌های شدت تغییرات، درجه پویایی و مقایسه پس از طبقه‌بندی. فصلنامه اکوسیستم‌های طبیعی ایران، دوره 8، شماره 1. 123-136. https://neijournal.nour.iau.ir/article_533200.html
ساسانپور، فرزانه؛ ضیائیان، پرویز؛ بهادری، مریم؛ 1392. بررسی رابطه کاربری و پوشش اراضی و جزایر حرارتی شهر تهران. فصلنامه بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران، دوره جدید، سال یازدهم، شماره 39، 270-257. https://www.sid.ir/fA/Journal/ViewPaper.aspx?id=201846
سرحدی، جواد؛ شریف، مهری؛ 1399. ضرورت مدیریت خاص در خاکهای منطقه جیرفت و کهنوج. نشریه فنی 590، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی، موسسه تخقیقات آب و خاک.
سودایی زاده، حمید؛ جبالی، عاطفه؛ 1398. پایش تغییرات سطح اراضی کشاورزی تحت سیستم اگروفارستری در باغباغوئیه جیرفت. نشریه مدیریت اراضی، جلد 8، شماره 1، 14-26.  https://www.sid.ir/paper/963488/fa
شعبانی، مرتضی؛ درویشی، شادمان؛ سلیمانی، کریم؛ 1398. بررسی آثار تغییرات کاربری اراضی بر الگوهای زمانی - مکانی دمای سطح زمین و جزایر حرارتی؛ مطالعه موردی: شهرستان سقز. جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، 30 (73)،  54-37.                                         https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?id=507253
شمس الدینی، جواد؛ مزیدی، احمد؛ 1394. بررسی تغییرات آب و هوایی و تاثیرات آن بر خرمای جیرفت، دومین کنفرانس ملی کشاورزی و توسعه، تهران.                                        https://civilica.com/doc/431620
عادلی ساردوئی، محسن؛ اسدی، علی؛ کلانتری، خلیل؛ براتی، علی اکبر؛ خسروی، حسن؛ 1399. بررسی تغییرات کاربری اراضی دشت جیرفت در دوره حال و آینده (با نگاهی بر تناسب کاربری اراضی کشاورزی). مجله منابع طبیعی ایران، مرتع و آبخیزداری، دوره 73، شماره 4، 913-893.
عبدلی­لاکتا­سرایی، مهسا؛ حقیقی­خمامی، مریم؛ 1399. مقایسه روش­های طبقه­بندی ماشین­ بردار پشتیبان و شبکه عصبی مصنوعی در تهیه­ی نقشه کاربری اراضی (مطالعه موردی: پارک ملی بوجاق). مجله پژوهش و فناوری محیط زیست، 5(8)، 60-47.                         https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=250103  
علوی­پناه، کاظم؛ 1385. سنجش‌ازدور حرارتی و کاربرد آن در علوم زمین. انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم. 453 صفحه.
کاویانی راد، مراد؛ آفتابی، زکیه؛ ولی زاده، حوا؛ 1398. تبین نسبت امنیت غذایی و امنیت زیست محیطی با تغییر اقلیم
نمونه پژوهی: شهرستان جیرفت. مجله دگرگونی‌ها و مخاطرات آب و هوایی، سال اول، شماره دوم، 40-22.
کریمی‌فیروزجایی، محمد؛ کیاورز، مجید؛ علوی‌پناه، سید کاظم؛ 1396. پایش و پیش‌بینی شدت جزیره حرارتی شهر بابل با توجه به گسترش شهری و تغییرات کاربری اراضی در بازه زمانی 1394-1364. نشریه علمی پژوهشی مهندسی فناوری اطلاعات مکانی، دوره 5، شماره 3، 151-123.         https://www.sid.ir/paper/230031/fa
مختاری، زهرا؛ برق جلوه، شهیندخت؛ سیاح نیا، رومینا؛ 1400. بررسی الگوی ناهمگنی محیط حرارتی شهر و ارزیابی اکولوژیک آن در منطقه شهری کرج. جغرافیا و پایداری محیط، دوره 11، شماره 4. 37-58. https://doi.org/10.22126/ges.2021.6654.2418
مرادی، ساجده؛ رضائی مقدم، محمدحسین؛ 1399. تحلیل زمانی _مکانی جزیر حرارتی شهر ارومیه با استفاده از سنجش‌ازدور و سیستم اطلاعات جغرافیایی. مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره سی و چهارم، 99-83. https://doi.org/10.22067/geo.v9i2.87137 
هاشمی، م.؛ علوی­پناه، س.ک.؛ دیناروندی، م؛ 1391. ارزیابی توزیع مکانی دمای سطح زمین در محیط­ زیست­شهری با کاربرد سنجش‌ازدور حرارتی، محیط شناسی، 39 (1)، 81-92.
 
Abdolalizadeh, Z., Ghorbani, A., Mostafazadeh, R. et al., 2020. Rangeland canopy cover estimation using Landsat OLI data and vegetation indices in Sabalan rangelands, Iran. Arabian Journal of Geosciences13, 245. http://dx.doi.org/10.1007/s12517-020-5150-1
Abdulla-Al Kafy A, Huda Naim M N., 2021. Assessment of urban thermal field variance index and defining the relationship between land cover and surface temperature in Chattogram city: A remote sensing and statistical approach. Journal of Environmental Challenges, 4(100107): 1-14. https://doi.org/10.1016/j.envc.2021.100107
Al- Faisal, A., Al Kafy, A., Al Rakib, A., Shaleha Akter, K., Jahir, D.M., Sikdar, M.S., Ashrafi, T. J., Mallik, S., Rahman, M.M., 2021. Assessing and predicting land use/land cover, land surface temperature and urban thermal field variance index using Landsat imagery for Dhaka Metropolitan area. Journal of Environmental Challenges, 4 (100192). 1-20.
Alavipanah, S.K., 2003. Study of Lut desert surface temperature using field measurements and satellite thermal data. Desert. 1(7): 85-99. https://jast.modares.ac.ir/article-23-555-en
Alfraihat R, Mulugeta G, Gala T S., 2016. Ecological evaluation of urban heat island in Chicago City, USA. Journal of Atmospheric Pollution, 4(1): 23-29. http://pubs.sciepub.com/jap/4/1/3
Ali Akbar, T., K. Hassan, Q., Ishaq, S., Batool, M., Butt, H. J., Jabbar, H., 2019. Investigative Spatial Distribution and Modelling of Existing and Future Urban Land Changes and Its Impact on Urbanization and Economy. Journal of Remote sensing, 11(105), 1-15. https://doi.org/10.3390/rs11020105
Artis DA, Carnahan WH., 1982. Survey of emissivity variability in thermography of urban areas. Remote Sens. Environ. 12: 313–329. https://doi.org/10.1016/0034-4257(82)90043-8
Clapham, W.B., 2005. Quantitive classification as tool to show change in an urbanizing watershed. International journal remote sensing. 26: 4923-4939.
Congalton RG and K, Green., 2009. Assessing the accuracy of remotely sensed data: principles and practices. CRC Press, Boca Raton, Florida, 137 p.
Guan D, Li H, Inohae T, Su W, Nagaie T, Hokao K., 2011. Modeling urban land use change by the integration of cellular automaton and Markov model. Ecol. Model. 222 (20): 3761 –3772. https://doi.org/10.1016/j.ecolmodel.2011.09.009
Jiang, J, Tian G., 2010. Analysis of The Impact of Land Use/ Land Cover Change on Land Surface Temperature with Remote Sensing, Procedia Environmental Sciences, 2: 571- 575. https://doi.org/10.1016/j.proenv.2010.10.062
Karimi Firozjaei M, Kiavarz M, Alavipanah S K, Lakes T, Qureshi S., 2018. Monitoring and forecasting heat island intensity through multi-temporal image analysis and cellular automata-Markov chain modelling: A case of Babol city, Iran. Journal of Ecological Indicators 91: 155–170. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2018.03.052
Li W, Cao Q, Lang K, Wu J., 2017. Linking potential heat source and sink to urban heat island: Heterogeneous effects of landscape pattern on surface temperature. Science of the Total Environment, 586: 457-465. http://dx.doi.org/10.1016/j.scitotenv.2017.01.191
Liu L, Zhang Y., 2011. Urban heat island analysis using the Landsat TM data and ASTER data: A case study in Hong Kong. Remote Sensing, 3: 1535-1552.
Liu L, Zhang Y., 2011. Urban heat island analysis using the Landsat TM data and ASTER data: A case study in Hong Kong. Remote Sensing, 3: 1535-1552.
Mansour, S., Al-Belushi, M., Al-Awadhi, T. 2020. Monitoring land use and land cover changes in the mountainous cities of Oman using GIS and CA-Markov modelling techniques. Journal of Land Use Policy, 91 (104414). 1-15. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2019.104414
Pao, Y.H., 1989. Adaptive pattern recognition and neural networks. Addison-Wesley Longman Publishing Co.,Inc. https://www.scirp.org/(S(vtj3fa45qm1ean45vvffcz55))/reference/ReferencesPapers.aspx?ReferenceI =9369
Rehman A, Qin J, Pervez A, Sadiq Khan M, Ullah S, Ahmad KH, Ur Rehman N. 2022. Land-Use/Land Cover Changes Contribute to Land Surface Temperature: A Case Study of the Upper Indus Basin of Pakistan. Journal of Sustainability 14(934): 1-15. 
Rouse JW, Haas RH, Schell JA, Deering DW., 1974. Monitoring vegetation systems in the Great Plains with ERTS, In: S.C. Freden, E.P. Mercanti, and M. Becker (eds) Third Earth Resources Technology Satellite–1 Syposium, 1: 309-317.
Sobrino JA, Jimenez-Munoz JC, Paolini L., 2004. Land surface temperature retrieval from LANDSAT TM 5. Remote Sensing Environment. 90 (4): 434 –440.
https://doi.org/ 10.1016/j.rse.2004.02.003
Talebi Khiavi, H., Mostafazadeh, R., 2021. Land use change dynamics assessment in the Khiavchai region, the hillside of Sabalan mountainous area. Arabian Journal of Geosciences 14, 2257. http://dx.doi.org/10.1007/s12517-021-08690-z.
Walawender, J.P., Szymanowski, M., Hajto, M.J. and Bokwa, A., 2014. Land surface temperature patterns in the urban agglomeration of Krakow (Poland) derived from Landsat-7/ETM+ data. Pure and Applied Geophysics Geophys, 171 (6), 913-940. https://link.springer.com/article/10.1007/s00024-013-0685-7
Zhang Y., 2006. Land surface temperature retrieval from CBERS-02 IRMSS thermal infrared data and its applications in quantitative analysis of urban heat island effect. Journal of Remote Sensing, 10: 789-797. https://doi.org/10.11834/jrs.200605117
Zho H, Zhang H, Miao G, Ye X, Min M., 2018. Linking Heat Source–Sink Landscape Patterns with Analysis of Urban Heat Islands: Study on the Fast-Growing Zhengzhou City in Central China. Remote Sens, 10: 1268. https://doi.org/10.3390/rs10081268
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
CAPTCHA Image